tag:blogger.com,1999:blog-91556499878803294552024-02-08T02:55:54.819-08:00Did.SandagDid.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.comBlogger6125tag:blogger.com,1999:blog-9155649987880329455.post-14293761596134137602010-12-10T00:48:00.000-08:002010-12-10T00:48:28.970-08:00Оюуны өмч гэж байдаг уу<!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> </w:Compatibility> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]> <style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-ansi-language:MN;}
</style> <![endif]--> <br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%;">Оюуны өмчийн хамгаалал Монголд </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Монголчууд бид эрт дээр үеэс эдээр биеээ чимэхээр эрдэмээр биеэ чим, эрдэм ном эрхэм баян хэмээн нялхас хүүхдээ нэхий өөжинд унтуулж судар номыг торгонд баринтаглаж дээдэлдэг байсан энгүүн их ухамсарт ард түмэн билээ. Ихэнх зүйлийг тооцоо судалгаа хөрөнгө мөнгөөр хэмжигдэх болсон өнөө үед оюуны өмчийн хамгаалалт гэдэг зүйл хурцаар яригдах болжээ. Ерөнхий тойм ухаанаар бодход хүн гэдэг амьтан өөрийгөө хийгээд хүрээлэн байгаа орчиноо танин мэдэж түүний бусаддаа хуваалцах зааж сургах тэмүүлэлтэй аягүйдвал хүний мөн чанрыг илэрхийлэх ойлголт ч байж болох юм. Өөрөөр хэлбэл бид танин мэдсэн зүйлээ бусадтай хуваалцаж туршлага хуваалцаж байж өдийг хүртэл хөгжин цэцгэлсэн болов уу. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Мөнгөөр бүгдийг хэмжиж нэр алдарт дурлагчид өөрийн санааг бусдад зөвшөөрөлтэйгээр<span> </span>ашиглуулах санал дэвшигдэж хууль эрх зүйн актаар олон улсын хэмжээнд хамгаалагдах болжээ. Үнхээр л хүний санааг ашиглаж болохгүй юм бол Сократ, Платон, Данзанравжаа, Тогтохтөр зэрэг хүмүүсийн санааг өөрийн мэт ашиглаж <span> </span>байгаа хүмүүсийг бүгд хулгайч болж таарна гэтэл Сократ болоод Платон нарын санааг өөрийн бүтээлдээ тусгаагүй нийгмийн ухааны эрдэмтэд түний санааг өөрийн амьралын үнэт зүйлийн тогтолцоогоо бүрдүүлхэд ашиглаагүй хүн ховор байх тэхлээр бид бүгдээрэй тэдний өмнө хариуцлага хүлээж мөнгөн торгуул төлж магад. Юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр оргүй хоосноос санаа<span> </span>төрдөггүй учир ямар нэг хүний бодол санал дээр үндэслэж шинэ санаа төрдөг орчлон ертөнцийн танин мэдэх зүй тогтол байдаг. Дэлгэрүүлбэл соно хэмээх ялгааг хараад нисдэг тэрэг бүтээсэн хүн уг ялаанд, алим толгой дээр нь унаад хүдийн хүчийг нээсэн хүн толгой дээр нь унсан алиманд төлбэр төлж таана. Энэ тийм бодтой жишээ биш байж болно хүмүүстэй ярилцаж байх үендээ ямар нэг үг, өгүүбэрээс өөрийн шинэ санааны сэжүүр аваад түүнийгээ өөрийн уурга тархиний сэтгэн бодох чадвал хийгээд бусад хүний санаа бодолтой харьцуулах замаар шинэ мэдлэг бүтдэг. Түүнийгээ хэлж тусгалгүйгээр ганц өөрөө сэтгээд олчихсон мэт бусадтай чиний миний санаа гэж маргах нь утгагүй биз. Нэг үгээр хэлбэл хэнч хэзээч ямар ч шинэ санааг оргүй хоосноос цор ганцаараа бүтээдэггүй байтал ганцхан өөрийн өмч гэж бусдаас харамлах зүйд хэр нийцэх вэ. Тэхлээр ямарч гадны нөлөөлөлгүй яг өөрийн оюун ухаанаар шинэ мэдлэг бүтээсэн мэтээр сэтгэж түүнийгээ бусдаас харамлаж, өртөг хөлс, чөлөө зөвшөөрөл энэ тэрээр ашиглуулах байсан юм бол өөрийн санаагаа өөртөө хадаглаж явахгүй юу гэж бусдад хувуулцах гэж ном товхимол, бүтээл болгосон юм бэ. Хариулт нь маш энгийн нэр алдартай болох хүсэл. Нөгөө талд нь бас л нэр алдарт дурлагч хүний санаанаас улаан цаан авчихаад нэрийг ч дурьдахгүй өөрөө сэтгэсэн мэт ярьж бичиж бүтээдэг. <span> </span>Чөвшөөрөл олгож байгаа хэлбэр нь ишлэл авах нэг үгээр өөрийнх нь нэрийг тектэнд дундаа дурьдчихад чихрээр шагнуулсан хүүхэд шиг л баярлана. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Шинэ бүтээлээ ашиглах эрх олгож патент өгдөг түүний авахын тулд маш яарах хэрэгтэй учир нь хэн нэгэн чамаас түрүүлж сэтгээд оюуны өмчийн газар бүртгүүлчихвэл чи нэр алдарт хүрч чадахгүй. Өөрөөр хэлбэл түрүүлж бүртгүүлдэг сэтгэхүйн хурд сайтай этгээдээс ямарч хамааралгүйгээр тусдаа сэтгэсэн байсан ч чамайг шинэ санаа ашигтай загвар хийсэнд чинь эргэлзэнэ. Шинэ санаа гэж нэрэлсэн тэрхүү санааны зуглуулгад эрх олгож мөнгө хөрөнгөөр ашиглуулах зарчим үйлчилж байгаа юм бол цаг хугацааны ялгаа ямар хамаа байна. Гэхдээн нөгөө бүтээлээс санаа аваагүй гэдэг ээ нотолж чадвал патент олгоно гэсэн ч хоёрдогч патент эзэмшигч маань тийм ч сэтгэл хангалуун байж чадахгүй л болов уу. Нэг үгээр түүний нэр хүнд анхны санаачлагч шиг алдартай байж чадахгүй. <span> </span>Дээрхээс үзхэд оюуны өмч гэдэг нь яг шинэ санааг бий болгосон субьектуудэд хармаардаг биш салангад бодомжуудыг нэгтгэхийн төлөө хийсэн хөдөлмөрийг нь үнлэж төрийн эрх бүхий байгуулгаас олгодог эзэмших ашиглах тусгай зөвшөөрөл юм.<span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монгол дахь оюуны өмчийн хамгаалт нэг иймэрхүү л байна. Тодруулбал<span> </span>монголчуудад бусдын бүтээлийг хүндэтгэх ёс суртахуун алга байна. Дээрх шиг байна гэж дүгнэж байгаагын шалтгаан нь би бол монгод төрч, өсөж, хүмүүжиж ухамсар сэтгэлгээ нь энэ нутгын газар шороо дээр, монголчуудын дунд нийгэмсэнд оршино. Нэг үгээр би массыг төлөөлөх чадвартай. </span></div>Did.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-9155649987880329455.post-53602411397560664932010-12-10T00:46:00.001-08:002010-12-10T00:46:47.218-08:00Бид хашаа явж байна ...<!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> </w:Compatibility> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]> <style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-ansi-language:MN;}
</style> <![endif]--> <br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Бид хашаа явж байна ...</span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>“Аврал эрсэн эх дэлхий” <span> </span>ТҮ-гийн богино хэмжээний бүтээлийн уралдаан. Бас сонин үг байгаа биз хүн төрөлхтөн бид анх үүсэхдээ их<span> </span>арчаагүй сул дорой байсан гэж байгаа. Учир бид тэр үед биологийн шинж давамгайлж байсан байналдаа. Өөрөөр хэлбэл оюун ухааны хувьд их доогуур байсан. Амьдрахын тулд хамтаараа даайсантайгаа тэмцэх болон идэш тэжээлээ бэлтгэх явцад ухаан нь тэлснээр өөрийнсийн аюулгүй байдал болоод матераллаг хэрэгцээгээ хангах чадвар нь нэмэгдсэн гэж байгаа. Үүүнээс бид юу ойлгосон бэ гэхээр бид сэтгэж ухаар ч чадахын бол аз жаргалд хүрэхийн байна.<span> </span>Мөн түүнчлэн аз жаргалд <span> </span>хүрэхийн тулд матераллаг хэрэгцээг нэн тэргүүнд хангах шаардлагатай гэж ойлгоод баялаг бүтээхийн тулд шинжлэх ухааны нээлтүүдийг ашиглаж эх дэлхийгээс түүхээ эдээ олборлоож үйлдвэрийн шат дамжилгаар хими физикийн өөр юу ч байдгын нөлөөнд оруулж олон төрлийн хүнд сэтгэл ханамж өгөх матераллаг эд зүйлсийг үйлдвэрлэсээр. Нэг үгээр бид хөгжсөөр. Хоёр гурван зуун тооноор нь тээвэрлэх чадвартай хүнд машин цагт 400, 500 км хурдлах чадвартай нэсэх онгоц, сансар огтогуйд гарах чадвартай сансрын хөлгүүдийг бүтээжээ. Тэрч байтгуай зарим нэг баян хүн 5000 долларийн хоол идэж 60000, 70000 долларийн хувцас өмсөдөг гэж байгаа мөн чих баялаг, мөн ч их тагсаглал. Танин мэдэхүүн хувьд дотогшоо молекулын төвшинд, гадагшаа нарны галагтикийн төвшинд таниж мэдэж байгаа билээ. Бас өргөн цар хүрээтэй мэдлэг шүү. Энэ их мэдлэгийн ачаар маш их баялагыг үйлдвэрлэсээр. Өөрөөр хэлбэл хүний оюун ухаан<span> </span>арга ба ухаан. билиг ба сэтгэлээс бүрддэг байна. Гэтэл хүмүүсийн ихэнх нь баян болвол жаргалтай амьдрана гэж үзэснээс ухаан буюу хатуу тоцооны аргын талыг илүү ихээр хөгжүүлж билиг буюу бие биенээ хайрлах, өрөвдөх, гоо сайхныг мэдрэх сэтгэл хөдлөлийн талаа орхисон байна. Дэлгэрүүлбэл хүн сэтгэл ханамжтай байснаар аз жаргалтай болно гэдгийг ухааргүйгээр зогсохгүй баян болох нь сэтгэл ханамжтай байхын тулд хийж байгаа гэдгийг ч ухаарсангүй бололтой. Энгийнээр хэлбэл баян болохын тулд юу ч хамаагүй хийж шудрага үнэн өрөвдөх хайрлах энэ бүхнийг мартаж зөвхөн мөнгөний төлөө тэмцсээр баяжсаар мөн хүн төрөлхтний ойлгож байгаачлан хөгжсөөр. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span><span> </span>1990 ээд оноос бид нэг зүйлийг ярих болжээ дэлхийн дулаарал, экологийн тэнцвэрийн тухай. Дэлхий гэдэг маань маш нарийн зохион байгуулалттай амьд механизм бололтой. Өөрөөр хэлбэл дэлхийн оршин тогтонлыг хангахын тулд цэнхэр гариг дээр байгаа бүх амьтай болоод амьгүй зүйлс тус тусдаа үүрэг гүйцэтгэдэг гэдгийн ойлгож гэнэ. Тэгсэн нөгөөх хүн гэдэг гайхал чин үүргээ хэрүүлэн биелүүлж яг л соц нийгмийн 100 бүр тэр ч байтгуай 200 хувиар давуулан биелүүлдэг хөдөлмөрийн баатрууд шиг ажилсан байж гэнэ. Гэтэл бид нэг л баяралсангүй учир нь<span> </span>үүргээ биелүүлэхдээ тодорхой хэмжээ хязгаарт баригдах ёстой ухаарсангүй. Өөрөөр хэлбэл бид баян болохын тулд зарим нэг амьтаны<span> </span>болоод ургамлын аймгийг сүүдлэж газар усны ударгийг тасалснаар <b>эх дэлхий биднээс аврал эрхэд хүрсэн юм байх.</b> </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Биднээс ч аврал эрээгүй байх зүгээр л би мөхөх дөхөж байна. Би үгүй болвол та нар ч гэсэн сүйрэх болно гэж эрдэмтэдэд хэлсэн бололтой юм. Анхааруулах буудлага хийж зарим нэг газар газар хөдлөж, цунами болж, галт уул дэлбэр ч, тэсгэм хүйтэн болж хөлдөөгөөд, <span> </span>айгим халуун болж зүрхийг</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">нь хаагаад жаахан сүрдүүлж байх шиг байна. Гэтэл бид угийн ихэмсэг<span> </span>зангаар цаад дэлхий чинь биднээс аврал эрж байна аврах уу яах уу аврахын тулд юу хийх хэрэгтэй вэ нэг хуралдаадах уу гэх мэт хандлага гаргаж байна. Танин мэдэхүй ухаан хоёртоо хэт эрдсэн олон улсын шинжтэй эрх зүйн хүчин чадалтай акт гаргаж улс төрийн үйл ажиллагаагаар дэлхийг аврах тухай яригдаж байна. Тэр их шуналтай эрх мэдэлд тэмүүлэгч нар эх дэлхийг үнэн сэтгэлээс хайрлаж аврах оновчтой шийдвэр гаргаад түүнийг нь хүн төрөлхтөн биелүүлнэ гэвэл ёстой харганы унгас түүж эсгий хийхийн үлгэр болох байлгүй. Улс төр үүнийг хийж чадахгүй юм бол хэн хийх юм бэ?. <span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Бид энэ их уудам хөх ертөнцийн өчүүхэн нэг хэсэг нь шүү дээ. Галт уул дэлбэрэх нь батгаа шахаж байгаатай, газар хөдлөх нь арьс нь таталдаж байгаатай адил зүйл. Хэвэр нэг жаахан шилгээвэл бид яах бол, хүн төрөлхтөн минь хөх гаригаа сүйрүүлэх гэж байнуу аврах гэж байна уу<span> </span>бид яг хаашаа яваад байна? </span></div>Did.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-9155649987880329455.post-23111472645156129372010-12-10T00:44:00.000-08:002010-12-10T00:44:25.373-08:00нүүдлийн соёл иргэншил<!--[if gte mso 9]><xml> <o:OfficeDocumentSettings> <o:RelyOnVML/> <o:AllowPNG/> </o:OfficeDocumentSettings> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> </w:Compatibility> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]> <style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;
mso-ansi-language:MN;}
</style> <![endif]--> <br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Соёл иргэншлийн хөгжлийн </span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">түгээмэл зүй тогтол</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Диалагтик гэдэг нь эсрэг тэсрэг зүйл бөгөөд харилцан бие биенээ үгүйсгэж нэгдэн нийлж бүхэллэг зүйлийг үүсгэх харилцаа юм Энэхүү эсрэг тэсрэг зүйлийг монголчууд арга билэгийн ёсон гэнэ. Арга билгийн ёсан үгүй хаана ч үгүй. Аргын ёсон хөдлөх буюу. Билгийн ёсан нам. Тийм атал арга үүрд хөдлөж үл болно. Билэг үүрд нам байж үл болно. Арга билгийг түшиж нам болмой. Билигг аргыг дагаж хөдөлмой. Гэж дандаан хэмээх <u>Дэмчигдорж Эрдэнийн толь</u> хэмээх сударт бичсэн байдаг. Ертөнцийн бүх л эсрэг тэсрэг зүйл диалагтикт хамааралтай. Зөрчилийг бий болгогч эсрэг тэсрэг талуудгүй юмс гэж үгүй харин огт зарчилгүй юмс бий хэмээвээс тэр нь шүтэлцэн буй талуудын аль нэгийг хар муйхраар салган хий хоосноор сэтгэн бодосны. Ертөнцийн юу хөдөлгөөд байнав гэвэл тэр нь зөрчил гэж. <u>Гегель</u> тэмдгэлжээ. </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүн ба байгаль </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Энэхүү диалагтик зөрчил нь хүн байгальтай харьцахдаа байгальтай зохицох түүнийг өөрчлөх гэсэн эсрэг тэсрэг үйл ажилгаагаар илэрдэг. Яагаад гэвэл өөрчлөх үйл ажилгаа нь гол төлөв газар дэлхийн онгон төрх байдлыг эвдэж хүн байгаль хоёрын харилцааны нэгдлийг нь алдагдуулж тэнцлийг нь туйлшруулж хүний оршин тогтнорх төрлөх орчинг эвдэж экологийн хэмээх аюулд хүргэдэг. Тэр аюулаас гарах гарц нь байгальд зохицан амьдрах үйл юм. Зохицох үйл нь хөгжлийнхөө тодорхой шатанд хүрээд өөрчлөх үйл ажилгаагаа болж солигддог Үйнийг тодруулбал гар урлал, газар тариалан, аж үйлдвэрийг хөгжүүлэх үндэс болдог. Өөрөөр<span> </span>хэлбэл хүний өөрийн төлөлх шинж болох эцэс төгсгөлгүй шуналтай хөгжлийн төлөөх тэмцэл нь өөрийн эрхгүй үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж матераллаг хэргэцээгээ хангах ажилд татан оруулдаг байна. Хүний байгалийг өөрчлөх үйл ажилгаа нь түүхэн хоёр хэлбэртэй. Эхнийх нь байгалийн талаар зохих хэмжээний тал бүрийн бөгөөд нэгэн бүхэл болж чадах мэдлэг, хоёр дахь нь байгалийн талаар салангад тусдаан дутуу дулимаг мэдлэгт тус тус тулгуурласан байна. Эхний мэдлэг нь тэнцвэрийн хуулийг зөрчилгүй онгон төрхийг нь алдагдуулалгүй байгалийг өөрчилж иргэншлийг бий болгоно Ямар ч байсан өнөөгийн европын хэмээгдэх тэхникийн соёл иргэншлээс эрс ялгаатай өөр зарчимтай ч түүний өмнөх шат утгвар нөхцөл нь болох магадлалтай. Өөрөөр хэлбэл байнга өсөн нэмэгдэж байгаа хэргэцээг хангахын тулд хөдөлмөрийн бүтээмжийг сайжруулахдаа хүчирхэг тэхиник хийх шаардлага үүссдэг. Энэ тэхник нь байгалийн түүхий эдээр бүтээгдэж байгадийн түүхий эдийг олборлох болон боловсруулхад үүрэгтэй байдаг нь байгалийн эсрэг босох хүч болдог. “ Байгаль орчноо өөрчлөх нь давамгайлсан соёл иргэншил нь түүнийг уруудал доройтол уналт мөхлийн замд хөтөлдөг Байлгаль орчныг өөрчилхийг гол болгох зарчмаас түүнд зохицохийг гол болгодог зарчмаар солих явдал бол тэрхүү үхэл мөхөлөөс гарах зам болно”./1,17/ Хүн төрөлхтөн өдийг хүрэхдээ соёлын, газарзүй, эрчим хүчний гэсэн гурван орчинд амьдарч ирсэн байна Од гагиг эрхсийн хөдөлгөөн дэлхийн цөмөөс газрын гударгуу дээр гарч ирэх эрчим хүчний тогтолцоо нь эрчим хүчний орчноо бүтээдэг байна. Гумилевын эрчим хүчний онолоор бол эрчимт, аминч, тэгш хүмүүсийн нийгэмд эзлэх хувийн жингээс хамаарч хөгжиж, тортворжиж , урууддаг байна Эрчимт хүн гэж дэлхийгээс ирсэн инергийг зохих хэмжээнээс илүүгээр шингээсэн ард олон бусдынхаа толоо гэсэн сэтгэлтэй байдаг. Аминч хүн зөвхөн өөрийн ашиг сонирхолыг урьтал болгодог бол тэгш хүн хэн хүнд хал балгүй хар толгойгоо харуйцагч байдаг байна. Эдгээр хүний хувийн жингээс хамаарч улс орон 7 үе шатыг дамжиж хагжиж тогтворжиж урууддаг байна. </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>1.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Сэргэлтийн буюу нийгэмд эрчимт хүмүүсийн эзлэх жин хурдан түргэн өсөх үе: Хуучин нийгэмийн тогтолцоо өөрчлөгдөж гадагшаа байлдан дагуулал хийж газар нутгаа өөрчилнө</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>2.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Оргил буюу эрчимт хүмүүсийн хувийн жин буурч тэгш хүмүүс гарч ирэх үе: Бүтээн байгулах ажилд орж саёлоо хөгжүүлж аривжуулж эхлэнэ </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>3.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Гудайлтын буюу эрчимт хүмүүсийн тоо эрс буурч тэгш хүмүүсийн эзлэх жин дээд цэгтээ хүрэх үе: Соёлыг хөгжүлэх үйл явц дээд цэгтээ хүрнэ </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>4.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уруудалтын буюу тэгш хүмүүсийн тоо алгуур буурч аминч хүмүүс гарч ирэх үе : Хувиа бодож олны хэрэгт хайш яаш хандаж эхлэнэ</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>5.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уналтын буюу тэгш хүмүүс бараг үгүй болж аминч хүмүүсийн шахалт газар авах үе: Хувиа бодох нь амьдралын утга учир гэх үзэл газар авна </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>6.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Шувтрага буюу аминч хүмүүсийн бүрэн<span> </span>ноёрхолын үе: Үндэстэн устаж бусад үндэстэнд уусаж үгүй болох аюулд тулж ирнэ <span> </span><span> </span></span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-left: 0.75in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>7.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эрчим хүчний түлхэлтийн улс үндэстэн эрчим хүчний дараагын шатанд шилжих үе: Эрчимт хүмүүс эхнээс ээ тодрон гарч аминч хүмүүсийн ноёрхолын эсрэг тэмцэж амь амьдарлаараа хохирно</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эрчим хүчний нэг эргэлт буюу энэ 7 шат 1200-1500 жил үргэлжилнэ. Миний ажгилж байгаагаар манай улс<span> </span>5 ба 6-р шатны хооронд явж байгаа юм болов уу . 12-р зуунд эрчим хүчний эхний шат эхэлсэн гэж тооцосноо тэмдгэлье <span> </span><span> </span><span> </span><span> </span><span> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Төв ба хүрээ</span></b></div><div class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Соёл иргэншлийн төв, хүрээ, хязгаар хэмээх ойлголтуудыг тодруулах болно. Соёл иргэншлийн хувьд тэргүүлж байгаа өөрийн соёлын нөлөө эрхшээлд бусдыгаа дагуулж оруулж чадсан тив, бүс нутаг, улс орныг тав. Хөгжлийн хувьд харьцангуй доогуур андар хагжилтэй бусдын нөлөөнд орсон улс, бүс нутаг, тивийг хүрээ. Хүн төрөлхтний түүхэнд гадаад орчнаас их бага хэмжээгээр тасарсан газар нутаг иргэншлийн хувьд бөглүү тийм улс үндэстэнг соёлын хязгаар гэнэ. Төв хүрээ хоёр нь диалагтик харилцаанд оршино Төвийн улс хүрээний улсуудаа өөртөө нэгтгэж өөрөөсөө ялгагдэх юмгүй болгож хэл соёл бичиг үсэг удам судрыг нь тасдаж газар нутгаа өрөгсөгхийг бодлого явуулдаг. Харин хүрээний улсуудын хувьд хүчирхэг гүрний нөлөөн дор өсөж хөгжих нь ашигтай ч хэл соёл удам угсаагаа таслуулалгүй аарийн өвөрмөц байдлыг хадгалж<span> </span>үлдхийг эрхэмнэлдэг. Энэ нэгдэл ба тэмцлийг үгүйсэгснээр туйлшрал үүсдэг. Хэрэв нэгдлийг хэтрүүлвээс бүх үндэстнүүд үндэсний онцолгоо алдаж төвд уусана. Тэнцлийг хэтрүүлвээс бүгд хоорондоо эвдрэлцэж дайн самуун гарна. “Төвөөс зугтах төвд тэмүүлэх хүч нь ийнхүү харилцан бие биенээ үгүйсэгхийн хэрээр нөхцөлдүүлнэ, соёл иргэншлийн диалагтик зорчлийг бий болгогч эсрэг тэсрэг талууд юм” <span> </span>/1,33/ Энэ харилцаа нь төвийн соёл иргэншлийг хүрээ өөртөө өөриймшүүлсний үндсэн дээр шинэ үзэл санаа тэнник хэргэсэл багаж зэвсэг хийж хүчирхэгжин төвийг өөртөө татах гэсэн түгээмэл хуулийр ульран солигдож байдаг байна. Гэхтээн төвтэй зохицох замаар өөрчлөгдөж чадалгүй зогсонги байдалд орж хоцрох, төвтэй нэгдэж байгаа энэ гээд төвд уусч үгүй болох тохиолдолч гарч жинхэнэ ёсоор байгалийн шалгарал явагддаг байна.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div><div align="center" class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Өрнө ба дорно </span></b></div><div class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%;"><br />
</div><div class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span></span></b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дэлхийн соёл иргэншил ази буюу дорнод үүссэж европ буюу өрнөд шилжиж өнөөгийн дэлхийг тэргүүлэгч соёл бий болсон гэх хандлага байдаг. Дорно өрнө хоёр эсрэг тэсрэг талууд болж өөр хооролдоо диалагтик үүсгэж чадахуу гэсэн асуулт гарч болох юм. Агуа их диалагтикч Гегель зайлшгүй танин мэдхийн хэрээр чөлөөт байдал бий болно гэдэг үзлийнхээ үүднээс хараат байдлаас хагас чөлөөт байдалд түүнээс илүү чөлөөт байдалд шилжих замаар нийгмийн дэвшил явагддаг гэж тэмдэглээд юм эхлэлтэй байж тэр зөрчилд өртөж эргээд анхны хэвэндээ орохдоо зөрчилд оруулсан зүйлийг өөртөө шингээж дээд нэгдлийг олдог. Соёл иргэншил Азиас эхэлж Грек Римээр дамжиж Германд дээд цэгтээ хүрэх ёстой гэжээ. Иймд дорно дахинд нэг хүн эрх чөлөөтөй байх ёстой Грек хийгээд Римийн орнуудад нилээд хүмүүс харин Германд бол бүх хүн эрх чөлөөтэй байх ёстой гэсэн байна. Дорны цэцэглэлт дуусхад өрнийх өрнийх нь цэцэглэлт дуусхад дорных нь эхлэн гэсэн Шпинглерийн онол, Өрнө бол хөгжил цэцэглэлтийн оргил,Дорно бол<span> </span>хоцрогдол, зогсонгийн туйл гэж үзсэн Данилевскийн баримтлал ч, эсвэл Дорно нь Өрнөө эсвэл Өрнө нь Дорноо шахаж байдаг гэсэн Конрадын үзэл, амьдарлын эрчим хүчний түлхэлт өрнөд эхлэж дорно дахинд уг хүч харих шатанд орсон байдаг, дорно дахинд эхэлж байхад өрнө дахинд түүний эсрэг үйл явц<span> </span>эхлэнэ гэж үздэг Гумеливийн онол энэ бүгд угтаан өрнө дорно хоёрыг эсрэг тэсрэг гэдгийг баталж байна. Хүн төрөлхтөний түүхийг хархад эхлээд азид соёл иргэншил үүсэж<span> </span>дараа нь европ хүчирхэгжиж өнөөдрийн байдлаар Хятад, Япон, Солонгос зэрэг улсууд хагжиж эхлэж байна. Гумеливийн эрчим хүчний түлхэлийн онлыг цаг хугцаатай харцуулах юм бол үнэн байх магдлал нь улам л нэмэгдэх болно</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">(1200</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">-</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1500</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> жил</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">)</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> Энэ хоёрын эсрэг тэсрэг байгаагын гол шалтгаан эзи соёл иргэншил дотогшоогоо чигэлсэн өөрийн үнэт зүйлээ гүнзгийрүүлж байдаг. Харин европ соёл гадагшаагаа чиглэж үргэлж шинчлэгдэж эргэн тойрноо өөртөө татаж байдаг. Энэ нь азийн соёлд нөлөөлж ази соёл дотогшоогоо улам бүр гүнзгийрхэд хүргэдэг. Үүнээс<span> </span>л нэгдэл тэнцэл үүсдэг гэж ойлгож болно.</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдэл ба суурьшил </span></b></div><div align="center" class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: center;"><br />
</div><div class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span></span></b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Энгийнээр<span> </span>хэлхэд нэг нь<span> </span>байнга байраа өөрчилж байдаг нөгөө нь нэг газраа хөдлөлгүй байж байдаг соёлын үндсэн хоёр хэв маяг. Суурин соёл нь матераллаг баялгын хульд нэлээд таатай нөхцөлд байдаг ч энэ байгаль орчинд сөрөг нөлөөтэй байдаг. Харин нүүдлийн соёл байгальтай зохицан амьдардагч амьдаглын тав тух матераллаг баялгын хувьд хангалтгүй байдаг. Үүнээс энэ хоёрын диалагтик харилцаа үүрдэг байна. Нүүдлийн гол аж ахуй нь мал аж ахуй. Суурин соёлынх нь газар тариалан, гар урлал байдаг. Байгаль цаг агаарын хувьд нүүдлийнх нь хатуу ширүүн эрс тэс уур амьсгалтай, суурин нь зөөлөн дулаан уур амьсгалтай бүс нутагт зонхилдог байна. Нүүдлийн соёл нь байнгийн хөдөлгөөнд оршдог болхоор матеталлаг байдлаа дээшлүүлэх боломж байдаггүй нэг юм барьж байгуулж байтал байгал цаг агаарын өөрчлөлтаас болоод нүүх шаардлага гараад хаяад нүүх эсвэл задлаад шинэ газар очоод ахиад барьхаас өөр аргагүй болдогч. Байнга нүүдэллэж амьдардагын хувьд газар орны онцлого уөгамлын гарцыг сайн мэддэг бөгөөд байгаль уствал амьжиргааны гол эх үүсвэр мал төлийгүй өөрөө оршин тогтнох боломжгүй болно гэдгийг үгэн голоос ойлгож ах дэлхийгээ хайрлаж, уул усаа шүтэж амьдардаг. Суурьшин амьдардаг хүмүүсийн хувьд хүрээлэн байгаа орчноо ул суурьтай судалж таниа мэдхүйдээ түшиглэж том жижиг байгууламжуудыг бариж матераллаг ахуйгаа улам бүр сайжруулж ганцхан хүн төрөлтний ая тухыг хангах үйл ажилгаа хийж ирсэн байна. Ингэснээр хүрээлэн байгаа байгалиа устгаж өөрийнхөө оршин тогтнолд<span> </span>сөрөг нөлөөг авцардаг байна Энэ хоёрын нэгдэлийг их энгийнээр тайлбарлавал <span> </span>суурин соёлын иргэд тариа ногоо тарьж <span> </span>хувьцас хунар хийх боломж нь илүү байдаг бол нүүдэлчид мал маллаж мах сүү ноос үс арьс шир зэргийг <span> </span>бэлтгэдэг тариа ногоо мах сүү нийлж хоол хүнсийг бүрдүүлдэг арьс шир ноос ноолуур боловсруулах нарийн технолгитой нэгдэж хувьцас бүтдэг. Гэхтээн суурин газрын тариа ногоогүйгээр нүүдэлчид хоол оо хийж чаддаг мөн суурин газрийн тусгүйгээр хувцасаа хийгээд өмсөж чаддаг. Гэтэл мах сүүгүйгээр суурин газрыхан хоолоо тэр болгон хийгээд байдаггүй бас ноос ноолуур арьс ширгүйгээр хувцас тар болгон хийгээд байдаггүй.Энэ нь нүүдлийн соёлын гол аж ахуй мал аж ахуйг байхаас өөр аргайгүй гэдгийг нөхцөлдүүлж байгаа юм. Нэг зүйлийг нэмж хэлхэд мал аж ахуй заавал нүүдлийн байх шаардлагатай юу гэсэн асуулт гарч ирдэг. Суурин мал аж ахуйн сул тал нь малын тэжээл ээ нэг дороос бөөнөөр нь авхад хүргэдэг нь байгалийг хүчирхийлхэд хүргэж зэрлэг амьтдын оршин тогтнолд нөлөөлөнө.Манай улсын малын хувьд бол нүүдлийн зориулалтай болхоор сууринд шилжүүлвал мах сүүний гарцнаас чанараас эхлээд сөрөг өөрчлөлт гарна гаж үздэг. Соцлист нийгмийн үед суурин болгох гэж оролдоод чадаагүй гашуун түүх байгаа шүү дээ. Гэхтээн өнөөдрийн байгаль цаг агаарийн өөрчлөлт биднийг арай өөр мал ажуйтай болхыг шаардаад ч байх шиг. <span> </span><span> </span><span> </span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдлийн соёл</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дэлхий дээрх соёл иргэншлийг хэлбэрийн талаас авч үзвэл <span> </span><span> </span>нүүдийн ба суурин гэж<span> </span>хувааж болно. Суурин соёл нь олуулаа нэг дор бөөгнөрч амьдардаг учир өдөр болгон өөр өөр хүмүүстэй харьцах нь их байдаг. Энэ онцолгоос хамаарч шинэ содон мэдээлэлийг байнга хүлээн авч түүнийг хэрэгжүүлж үзэл баримтлал нь харьцангуй нээлтэйгээр шинчлэгдэж байдаг. Нүүдлийн соёл нь цөөн цөөнөөрөө амьдарч үнэт зүйлийн тогтолцоо нь тэр хүрээндээ </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">(</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">гэр бүл ах дүү хамаатан садан</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">)</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> улам баяжиж тотогшоо чиглэж байдаг. Нүүдлийн соёл иргэншил нь оршин тогтнох дотоод зүй тогтолтой байдаг. Үүнд газарзүй байрлал уур амьсгалын нөлөө, амьжиргааных нь гол эх үүсвэр мал аж ахуй онцлого, хүмүүсийн байгальд хагдах хандлага, ертөнцийг үзэх үзэл гэх мэт зүйлийг хэлж болно </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монголчууд ёс суртхуунлаг араад гоо зүй </span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">мэдрэмжтэй ард түмэн болох нь </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ёс сутхуунтай байх гэдэг бол товчоор хэлбэл тухай ард түмий амьдрал ахуйд нь шингэсэн бичигдээгүй хуулийн дээдлэн сахих явдал гэж увцууруулан тодорхойлж болно. Харин гоо зүй мэдрэмж<span> </span>гэдэг бол сайхныг эрхэмлэх түүнээс таашаал авах чадвар юм. Монголчуудыг билигдэл<span> </span>зүйгээр ойлгоно боломгүй. Билигдэл зүй нь сайхан юмны хамгийн дээд чанрыг илэрхийлдэг харин муухай юмны хамгийн доод чанрыг илэрхийлж жигсэл зөвүүцэл төрүүлдэг. Монголчуудад бичмэл бус зан заншилаар зохицуулагдаагүй харилцаа гэж байхгүй. Энэ харилцаа сайн сайхныг ерөөсөн үгтэй хамт хоршиж явах нь өвөрмөц байдаг. Билигдэл зүй нь альваа олголтыг тэмдэгтээр илэрхийлж сайнхан чанрын агуулгатай байдаг. Энэ нь тэр сайхан тэмүүлэх сэдлийг өгч амьдрах утга учтай болгодог байн. Ёс суртхуун ба гоо зүй хүнд нэгдэн цогцолсноор хүнлэг хүн болох учиртай үүнийг монголчууд дээр үеээс мэдэрч улам бүүр баяжуулан гүнзгийрүүлж иржээ. Сүүлийн үед гэмт хэрэг зөрчил их гарах болсон нь суурин соёлын харилцааг зохицуулах зан заншил байхгүйтэй холбоотой биз. Мөн билигдэл зүй хоосон мунхруулга гэж хаясантай холбоотой биз. Хоосон байж болох ч тэр сайхан ойлголтуудыг мэдэж эрхэмлэж явах нь хүний сэтгэлийг ариусгаж муу муухай зүйл хийх нь байтгуй бодохчгүй биз. Нэг зүйлийг анзаар ч байхад сайхан сэтгэлтэй хүний ямар олон хүн хүрээлдэг бололтой. Монгол ёс заншилд ёс сурхуун агаад гоо зүй яаж шингэсэн байдгийг нэгэн жишээгээр харуулья.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эсгий хийх ёс: </span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эсгий хийхэд айл саахалтаараа цуглаж хамтран хийх бөгөөд. Эсгийгээ зулж дуусаад ширэнд боож мориор чирхийн өмнө эсгий татах морний тух хондлойг нь айраг сүүгээр мялаагаад. Хамгийн ахмад буюу гэрийн эзэн </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Төрийн эд төв сайхан </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Төрсөн бие нь мөнх сайхан </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Яснаас хатуу </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Цаснаас цагаан болтгуй гэж ерөөдөг. Эсний хийж байх үед ирсэн хүн </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Цагаан эсгий цавгүй </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Цааш нааш гавгүй </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Мөснөөс мөлгөр </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Мөнгөнөс үгтэй</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дун шиг цагаан </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дурдан шиг артай болтугай гэж ерөөдөг байна. Эсгий хийж дуусаад идээ цагаа гаргаж бяцхан найр болдог. Үүгд ёс зүй ба гоо зүй яаж шингэснийг тайлбарлавал. Айл саахалтаар хамтран хийж буй бусад олны хүчинд дэм тусд хүн амьдардагыг ойлгуулж тусархаг байхыг ойлгуулж байна.<span> </span>Үүнийг батлах мэт </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ганц хүн айл болдоггүй </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ганц мод гал болдоггүй гэсэн зүйр үг хүртэл байх юм </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ерөөлийн үг нь эсгийний дээд сайхан чанрыг илтгэх<span> </span>бөгөөд ямар сайхан зүйл вэ гэдгийг илэрхийлээд зогсохгүй түүний ашиг тусыг магтаж байна. Морийг билиг билгийн дээд цагаан сүүгээр мялааж байгаа нь түүний ихэд хүндэтгэж байгаагын илэрхийлэл болно. Цаад агуулга нь эсгий чирэх морь их ядардаг учир бид бүгдийн ажил үүлсийн төлөө зүтгэж буйд нь талархсан сэтгэл юм. Энэ амьтныг хайрлах сэтгэлийн гүн илэрнийлэл болно. Мөн сүүгээр мялааж буй нь ажил үүлс саадгүй бүтэж сайхан эсгий гархыг билигдэж байгаа юм.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдлийн соёлын онцлого </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Энэ сэвийн монголын нүүдлийн<span> </span>мал аж ахуйд тулгуурлан хөгжиж ирсан нийгмийн байгуулыг түүхчлэн бичих болно үүнд :</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монголын төрийн байгуулал </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эдийн засгийн тогтолцоо </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ертөнцийг үзэх үзэл </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монгол төрийн байгуулал<span> </span></span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">нь төвлөрсөн нэг хүний удирдалгын төр юм МЭӨ 3-р зуунд хүчирхэгжин мандсан хүннү гүрний төрийн жолоог шаньюу барьдаг байв. Шаньюу эхэндээ овгийн ахлагч нарын зөвлөл буюу зонхилогчидийн бүлгээс сонгодог байв. Дараа нь ахлагч нарын зөвлөл хаанд зөвөлгөө өгөх үүрэгтэй болжээ. Хаан төрийн жолоог авмагцаа зүүн баруун гарын тэргүүн түмэт мянгадын ноёдыг өөрөө тохоон томьлож ирсэн байна. Энэ нь монгол хүчирхэг байх уг сурвалж мөн. 13-р зуунд энэ уламжлалаа алдалгүй улам боловсронгуй болгосон нь дахин хүчирхэнжүүлсэн. Түмт нь мянгат мянгат нь зуут зуут нь аравт гэж нарийн задалж төрийн бодолгын хүртээмжийг сайжруулж хариуцлага тооцох миханезмийг боловсронгуй болгосон байна Ман их хуралдайгаар дайн тулаан хийх хаан сонгох зэрэг асуудлыг шийддаг байсан төрийн бодолгыг оновчтой байсан. 1911 онд Богд хаант улс байгуулж Богд зөвхөн гэгээний өмнө хариуцлага хүлээж түүний зарилгаар халагдах солигдох ёстой байв 1921 онд ардын засаг ялж төрийн байгуулалд өөрчлөлт орсонч мөн л дээрээс томилог байв. 1992 онд ардчилсан хуулий баталж сая нэг сонгуулиар төрөө байгуулдаг болсон ч сангуулийн дүнг луйвардах зэрэг нь ард олны дургуйг хүргэж 7-р сарын 1 ний үйл явдлыг болгож нэг д сайна болж өгөхгүй байна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эдийн засгийн <span> </span>тогтолцоо: “</span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Бэлчээрийн мал аж ахуйт эдийн <span> </span>засаг нь лав л үйлдвэрлэлийн феодлын, капиталист, социалист хэмээгдэх ойлготын аль альд нь багтахгүй Марксын формацын онлоор тайлбарлагдахгүй” /2,106/ Феодлын үйлдвэрлэлийн харилцаа нь<span> </span>газарын эзэн тариачин хоёрын хооронд үүсэнэ.Тарийчин эзнээс газрыг нь түрээслэн авч тариагаар төлдөг эзэн ашиг олхын тулд хүсэн хэмжээний түрээс хэлнэ тарийчин түрээснээс илүү гаргахын тулд чадлаараа тариагаа тордоно. Харин монголын эзэн хамжлага хоёрын харилцаа нь<span> </span>түрээс хэмээх зүйл дээр тулгуурлахгүй учир нь хүн болгон хувьдаа тодорхой хэмжээний малтай мөн газар нийтийн амч байсан. Монголын эзэг хамжилгын харилцаа нь <span> </span>хууль болон дээд тушаалтнаа хүндэтгэх ёс суртхууны хэм хэмжээгэр зохицуулагдана.<span> </span>Капиталист өрсөлдөөн үүсэхгүй учир нь энэ өрсөлдөөн нь нэг нь нөгөөгөө дампууруулж өөртөө нэгтгэж том монопол үүсдэг Манай мал аж ахуй өрсөлдөөд том монопол үүсэх юм бол бэлчээрийн даац энэ тэрээс эхлээд олон асуудал үүссэн тэгээд ч өрсөлдөх шаардлага байхгүй учир өрсөлдөөнөөс гарч хөндий тусдаа амьдархад хувь хүн өөрийгөө зохих хэмжээнд аваад явах амьдрах арга ухаантай байдаг. Фермерийн аж ахуйд шилжиж болох ч малынх нь бие оригнизм бэлчээрлэж явах зориулалтай байдаг тул мах сүүнээс эхлээд чанар муудаж амьдрах чадвар нь хүртэл доошилдог байна. Харин сүүлийн үед яригдаад байгаа эрчимжүүлсэн мал аж ахуй боломжтой байж болох </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">(</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">усалгаат бэлчээр</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">)</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> <span lang="MN"></span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Ертөнцийг үзэх үзэл: </span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монголчуудын үзэл нь үндсэндээ бөө суртал, буддын шашны сургааль, Чингис хааны айлтгал гэсэн үзэл санаанаас бүрдэнэ. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><u><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Бөөнийн суртал </span></u><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уул овоог тахих зан үйл нилээл гол байр эзлэнэ аливаа уул ус мод чулуунд бурхан сахиус байдаг гэж үздэг бөгөөд түүнийг тахиж лус савдагыг аргадах нь байгаль эхийг уурлахаас сэргийлж гай гамшигаас өөсдийгөө хамгаалж буй үйл юм. Үүний цаад агуулга нь байгальд шүтэн барилдаж амьдрахыг номлож байгаль эхийн хүйн холбоог үүсгэнэ Эзэн Чингис хаан тэнгэрийн шүтэж бүх үйлээ тэнгэрийн таалал гэж тайлбарладаг байна энэ үзэл өнөөдөр тэнгэр шүтлэг буюу тэнгэризм болно гэсэн санаа ч цухалзах болсон </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><u><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Буддын сургааль </span></u><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Оюун ухаан, сэтгэл санаа, бие гурвыг нэгдлийг <span> </span>бясалгал хэмээх аргаар болгож ид шидийг олж нирваан дүрд хүрэх зовлонгоос ангижрах нь буддын шашны номлол юм. Хүний үйл нь ухаанаас үүс ч бие сэтгэлээ эзэмдэснээр бий болдог байна. Энэ явцдаа зөрчилийг бий болгодог эдгээрийг нэгдэлд хүргэхийн тулд номхон дөлгөөн хүлцэнгүй байж санаа сэтгэл ээ ариун байлгах нь чухал гаж сургана. Санаа сэтгэлээ ариун байлгаж чадвал бие аяаандаа засардаг гэжээ. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><u><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Чингисийн айлдвар </span></u><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Чингис хаан “эв нэгдэлтэй байхын үндэс бол хүн бүр нийгэм өөр өөрийн үүргийг<span> </span><span> </span>сайтар гүйцэтгэх, өрөөлийн үүргийг булаацалдахгүй байх явдал гэж сургасан нь нэн мэргэн”Хүн бүрийн өөрийн тус тусын үүрэг нь халилцан нөхцөлдөх зүй тогтолтой байдаг байна. Иймээс хүн бүр үүргээ биелүүлэх нэгдэлд хүрч эв нэгдэлийг авцардаг байна. Чингис хаан </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Хаан хүн харц хүний авир авирлаваас</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Хамаг улсаа алд юу </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Харц хүн хаан хүний авир авирлаваас </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Хар тэргүүнээ барюу гэж хэлсэн дээрх санааны тод илэрхийлэл юм</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дээд гурван үзэл нэгдвээс жинхэнэ байгальд зохицсон нэгд улсыг байгуулах үндэс болно.</span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монголын газар зүйн орчин нүүдлийн</span></b></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">соёлын орших үндэс</span></b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span><span> </span>Аль ч улс орны соёл амьдаглын хэвшил нь оршин буй газрын цаг агаар, газарзүйн орчинтойгоо уялдаж байдаг. Монгол нутагт Атлантын хийгээд номхон далайнгаас ирэх чийглэг дулаан уур амьсгалыг урд талаас Гимлайн нуруу баруун талаас саяны нуруунд тулж хаагддаг байна.Үүнээс гадна антициклон хэмээх агаарын томоохон давхрага хоёр далайгаас ирэх зөөлөн уур амьсгалыг агаар мандалд нь хааж байдаг байна.Энэ нь монгол нутгыг эрс тэс уур амьгалтай жилийн дөрвөн улиралтай болгож өнөөгийн ургамлын аймгыг бүрдэх хөрс шороог хүртэл нөхцөлдүүлдэг байна.Хэрэв зөөлөн уур амьсгал орж ирдэг байсан бол өвөлдөө маш их хэмжээний цас унах тул бэлчээрийн мал аж ахуй байх нөхцөлгүй болно. Мөн уургамлын аймаг одоогийнхоос өөр бороо ихтэй байх тул нүүхч шаардлаггүй тул аль хэдийн суурин болчих байлаа. Монгол нутаг говь хээр хангай ой гэсэн газаг зүйн ялаграл ихтэй байдэг учираас хүмүүс байнга итвэхтэй байж байгаль цан агаарт хурдан зохицох чадвартай хөнгөн авсаархан хөдөлгөөнт ахуйтай байхын шаарддаг нь нүүдлийн мал аж ахуйг нөхцөлдүүлдэг байна. “Монгол нутагт хүн байгаль хоёрын хооронд зөрчил тогтмол үүсч шийдвэрлэгдэж түүний хирээр байгальтай зохицох чиглэлээр соёл иргэншлийн өөрчлөлт эрчимтэй явагддаг” /1,77/ Гумлевын үзэж байгаар дэлхийн аль нэг хэсэгт эрчим хүчний түлхэлт ээлжлэн тохиодог байна. Энэ онлыг 1-р бүлэгт дэлэгрэнгүй бичсэн болно. Уг онлоор бол нэг эрчим хүчний түлхэлтэнд ороод сэргэлт, оргил, гудайлт, уруудалт, уналт, шувтралт, түлхэлт гэсэн долоон үеийг дамжин дараагийн түлхэлтэнд ордог байна. Үүнийг Монгол улсад хэрхэн явагдасныг<span> </span>доорх хүнэгтэнд үзүүлэв. </span></div><table border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" class="MsoNormalTable" style="border-collapse: collapse; border: medium none; width: 594px;"><tbody>
<tr style="height: 42.05pt;"> <td style="border: 1pt solid windowtext; height: 42.05pt; padding: 0in 5.4pt; width: 126.75pt;" valign="top" width="169"> <div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Давталж </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Үе </span></div></td> <td style="border-color: windowtext windowtext windowtext -moz-use-text-color; border-style: solid solid solid none; border-width: 1pt 1pt 1pt medium; height: 42.05pt; padding: 0in 5.4pt; width: 148.5pt;" valign="top" width="198"> <div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Нэгдэх орчил</span></div></td> <td style="border-color: windowtext windowtext windowtext -moz-use-text-color; border-style: solid solid solid none; border-width: 1pt 1pt 1pt medium; height: 42.05pt; padding: 0in 5.4pt; width: 170.45pt;" valign="top" width="227"> <div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Хоёрдахь орчил</span></div></td> </tr>
<tr style="height: 114.75pt;"> <td style="border-color: -moz-use-text-color -moz-use-text-color windowtext windowtext; border-style: none none solid solid; border-width: medium medium 1pt 1pt; height: 114.75pt; padding: 0in 5.4pt; width: 126.75pt;" valign="top" width="169"> <div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>1.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Сэргэлт</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>2.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Оргил </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>3.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Гудайлт </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>4.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уруудалт </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>5.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уналт </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>6.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Шувтрал </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>7.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Түлхэлт<span> </span></span></div></td> <td style="border-color: -moz-use-text-color -moz-use-text-color windowtext windowtext; border-style: none none solid solid; border-width: medium medium 1pt 1pt; height: 114.75pt; padding: 0in 5.4pt; width: 148.5pt;" valign="top" width="198"> <div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>1.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүннү</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>2.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүннү </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>3.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Сямби </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>4.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Жужан </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>5.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Түрэг , Уйгар</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>6.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Кидан </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>7.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1125-1185 он </span></div></td> <td style="border-color: -moz-use-text-color windowtext windowtext; border-style: none solid solid; border-width: medium 1pt 1pt; height: 114.75pt; padding: 0in 5.4pt; width: 170.45pt;" valign="top" width="227"> <div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>1.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1185-1250 он орчим</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>2.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1250-1304 он орчим </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>3.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1304-1368 он орчим</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>4.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1368-1691 он орчим</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>5.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1691-1911 он орчим</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>6.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1911 оноос хойш</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-left: 34.2pt; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>7.<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">2380 оноос хойш</span></div></td> </tr>
</tbody></table><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-indent: 0.5in;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дорно өрний монголд үзүүлсэн нөлөө </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монгол улс газар зүйн байрлалын<span> </span>хувьд Орос хэмээх өрний Хятад хэмээх дорны хоёр том гүрний дунд оршдог тул өрнө дорны аль аль нөлөөлсөн байдаг Гэхтээн манай улс ази харьяаны улс учир хүн төрөлхтний хөгжил бурай үед дорны нөлөө их байсан. Европын өрдөр хөгжил хожим болов ч богино хугцаанд хүчтэй нөлөөлсөн байдаг. Европын соёл хожуу орж ирсэн шалтгаан нь европийн хөгжил дорой байх үел монгол улс хүчирхэг байж европийн соёлын нөлөөнд орох биш харин ч өөрийн соёлын нөлөөгөө үзүүлж байсан байх талтай. Хожим европ хүчирхэгжих үед Монгол улсад европын соёл орж ирэх боломжийг хүчирхэг Манж гүрэн хааж байсан байна. Манай улс дорнын улс учир уламжлалт соёл нь дорны хэв маягтай байдаг. Ази тивийг бүхэлд нь бүрэхсэн буддын гүн ухааны сургаал монголчуудын ертөнцийг үзэх үзэлд гүнзгий нөлөөлсөн. Мөн дорны гүн ухааны онцлого болох бусдыг хүндэтгэх үзэл эхнэр нь нөхрөө хүүхэд нь эцэг эхээ харц нь язууртнаа шүтэх нь монголд нөлөөлсөн ч азийн бусад улстай харцуулхад харцангуй бага. Үүний шалтгаан нь газаг зүйн байрлалаараа өрнөд ойр байдгын хувьд европын үзэл нөлөөлсөн байх талтай. Хүмүүсийн хоорондын халилцаа нь ёс суртхууны хэм хэмжээгээр зохицуулагдаж байсан нь дорны үнэт зүйлийнхээ тогтоцоог улам бүр баяжуулж улс нийгэмдээ бат суутьтай суулагдаг шинжийн илрэл<span> </span><span> </span>Манай улсад дорнын том гүрэн байсаар ирсэн хятадын саёлын нөлөө их ялангуяа эмчилгээ тан судлал ихээхэн нөлөөлсөн байдаг. Ганц нэг жишээ хэлхэд ташуу энгэртэй байсан дээл дөрвөлжин энгэртэй болсон, тав гэзэг бол хятад маягын үс гэж үздэг. <span> </span>1921 онд Орос улсын цэрэг үндэсний чөлөөлөх хөдөлгөөнд олцосноор өрнийн соёл нөлөөлөх боломж нээгдсэн гэж үзэж болно. Орос улсын тусламжтай ялсан ардын хувьсгал дээрээ дөрөөлж нийгмийн байгуулалаа өөрчлөх сонирхолтой байсан Монголчууд Оросын тусламтайгаар шинэ нийгэм байгуулах бодолтой байсан нь Монголыг эрхшээлдээ оруулах гэсэн Оросын санаатай яв цав нийлж байлаа. Буддын гүн ухааны үзэлтэй монголчууд Марксизм Леннизмийн үзэлийг иш үндэс болгож Капитализмийн алгасаж Социолизмийг байгуулхаар бүтээн байгуулалтууд хийгдэж хот суурингуудыг эрчимтэй барж эхэлсэн уламжлалт соёлоо орхиж суурин соёлд шилжилжүүлсэн ч амьжиргааных нь гол эх үүсвэр болсон нүүдлийн соёлыг түлхэж чадсангүй. Сүүлийн үед хотын соёл хотын хөгжим гэж ярих болсон нь барууны соёл Монголд хэр нутагшиж байгаа харуулах биз. Пүрэвсамбуу гэдэг хүний бодлоор бол хүн төлөлхтөн шинжлэх ухаан хийгээд домгын сэтгэлгээнд нээлт хийх хэрэгтэй гэж байгаа юм би үүний эрс няцаахгүй гэдгээ тэмгэлмээр байна. Дорно ба өрнийн аль алнаас нь авсан монголчууд одоо хуучин шиг ээ өөрийн гэсэн үзэл сурталтай болох цаг болсон гэж үзэж байна Шинэ үзэл санаанд ёс суртхууны үнлэмжүүд хийгээд билигдэл зүй ойлглтууд байх ёстой гэж үндсэрхэгжин бодмуй <span> </span><span> </span><span> </span><span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-indent: 0.5in;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдлийг соёлыг суурин болгох гэсэн оролдлого</span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">1930 иад оноос хойт хөршийн туршлагад үндэслэж хамтрал комун байгуулхаар шийдсэн энэ угтаан нүүдлийн мал ажуйг суурин болгох гэсэн далд санаатай байлаа 4 с дээш гэрээр хамтарт амьдаггүй мангочуудыг дээрээс мундагдаж 10-20 иор нь айлсуулах болсон бэлчээрийн даацаас шалтгаалж 1930 онд 23,5 сая байсан мал 1931-1932 онд 32% буурч 15,9 сая болсон нь анхны оролдлого бүтэлгүйтхэд хүргэсэн байна. 1955 оны 12-р сарын МАХН-ын бүгд хурлаас бүх нийтээр хоршоолох шийдвэр гарч тавиад оны эцэс жараад оны эх гэхэд бүх малыг хоршоолж төрийн өмч болгосон байдаг.Таван хошуу мал хоорондоо биологын нэгдэлтэй байдгыг энд духьдах нь илүүц биз. Гэтэл малийг төрөл зүйлээр нь салгаад зогсохгүй сүргийг дотор нь<span> </span>төл мал, эцэг мал, төллөх мал, сувай мал, саалын мал гэж хуваасан нь сүргийн дотоод нэгдлийг алдагдуулсан байна. Малын хэт олноор нь хэдэн мянгаар нь суурилах болсан нь мал байгаль хоёрын тэнцвэр алдагдхад хүрэгжээ. Ингэж олноор нь суурилах нь малчин хүний мал нэг бүрт тавих анхаарлын саринуулж өвчин эмгэгтэй сохор доглон мал олширжээ. 1970 оноос нүүдлийн мал аж ахуйг суурин болгох ажил хүчээ авч саалын мал малалдаг айлыг хэдэн арваар нь айлсан буулгасан нь чухамдаа бэлчээр эвдсэн ажил болов. Үүнээс гадна газар нутгаа аймгуудад аймгаа суманд сумаа багт хувааж мал хүн хоёрыг харьяа нутагт нь хадсан нь цан улиралаа дагаж нүүх боломжийг хаасан. Үүнээс болж бэлчээрийн даац хэтэрч доройтход хүрсэн байна. Одоог болтол түүний хар гай тасрахгүй цөлжилт ихэссээр л байна бурууг нь ямаанд чихэх нь нэн инээдэмтэ. Ямаа цөлжилтийн шалтгаан байж болох ч та бүгдийн бодож байгаа шиг тийм нөлөө үзүүлэхгүй. Харин эрхэм дарга нарын маань ар өврийн хаалгаар олгосон олборлолтын лицэнц хөөрхөн нөлөө үзүүлж байгаа болов уу. Худаг ус гаргах ноос үс<span> </span>авах хороо хашаа барих ажлийг мал сайн мэдэхгүй дарга нар дээрээс даах болсон мал маллаж туршлагтай малчин гарч ирэх боломжийг хаагаад зогсохгүй бодит байдлаас нилээд хол хөндий шийдвэрийг хэрэгжүүлэх гэж оролдох мал аж ахуйд сөрөг нөлөөлж байлаа. Сум багын нутгаас давж нүүхээ байсан залуу хүмүүс хоорондоо танилцах боломжийг хайж өөрийн нутаг усны ах дүү хамаатантай суух нь элбэгшиж цус ойртож монгол хүний генэнд хүртэл сөрөг нөлөө үзүүлсэн байна. Энэ хугцаанд 18 аймгийн төл олон арван сумын төв Эрдэнэт Дархан Багануур зэрэг хотуудыг байгуулаад зогсохгүй багын төв хүртэл барьсан хэрэгцээгүй зүйл байсан бололтой тоос шороонд дарагдсан хоосон байшингууд төдий болж зарим нь бүүр балгас болсон байх юм.1979 оны байдлаар Монголчуудын 51% нь суурин газарт амьдрах болсон байна. Энэ тоо одоо улам нэмэгдэж 1/3 нь хөдөө амьдрах болжээ. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-indent: 0.5in;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уламжлал ба шинчлэлийн диалагтик </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Уламжлал гэдэг бол тухай нийгмийн тогтолцоонд өөрийн байр суурий эзэлсэн үнэт зүйлсийн нийлбэр цогц юм. Шинчлэл гэдэг бол тухайн нийгмийн үнэт зүйлсийн тогтолцоог нь зохих хэмжээгээр үгүйсгэн гарч ирж буй өөр үнэт зүйл үзэл суртал юм. Манай улсын хувьд уламжлалт мал аж ахуй ба барууны суурин соёлын хооронд зөрчил үүсээд байгаа билээ<span> </span>Энэ уламжлал ба шинтгэлийн баттай жишээ болно. Диалагтик зүй тогтлоор бол уламжлал бол жинхэнэ ёсоор тухай нийгмийн өвөрмөц байдлыг хадгалсан байдаг. Уламжлал нь шинчлэлтэй зөрчилдсөнөөр шинчлэлийн ашигтай талыг авч тухай цаг үедээ дээд нэгдэлд байна. Монгол улсын хувьд нүүдлийн соёлын ба суурин соёлын голоос ямар нэгдэл гархыг өөрийн бодлыг бусад судлаачдын үзэлтэй харьцуулан илэрхийлье.</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдлийн хийгээд суурин эдийн засгийн нэгдэл </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Төвлөрсөн төр ба ардчилийн нэгдэл</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Захирах ёс ба хүний эрхийн нэгдэл </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нэг ишт ба олон ургалж үзлийн нэгдэл<span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Гэсэн агуулгын хүрээнд санаа бодлоо илэрхийлье </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдлийн хийгээд суурин эдийн засгийн нэгдэл: </span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Би их бага юм мэддэг бас залуухан болхоор Монголын олон эрдэмтэдийн санааг чилээж буй энэ том сэдвийн талаар өөрийн санлаа хэлж байна. Суурин эдийн засагт бол үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж ба ажиллах хүчийг байжруулах замаар эдийн засгаа хөгжүүлдэг. Нүүдлийн эдийн засгийг тоног төхөөрөмжөөр баяжуулах боломж нэн хомс бараг байхгүй гэж хэлж болно, ажиллах хүчийг хэчнээн чадваржуулсан ч ашиг нэмэгдэнэ гэж бараг байхгүй. Тэгээд ч ажиллах хүчийг чанаржуулна гэдэг бол нүүдлийн мал аж ахуйд эдрээтэй асуудал. Учир нь нүүдлийн мал аж ахуйг эрхлэх онол гэж байдаггүй прагтик гололдог. Ийм үр ашиггүй эдийн засгийг шууд халж суурин тогтолцоонд шилжих нь зөв юм биш үү гэсэн санаа гарч болох юм. Нүүдлийн МАА г байлгах гээд байгаа гол шаардлага нь эх дэлхийн байгаль эхэд сөрөг үзүүлдэггүйд оршиж байгаа юм. Тэгвэл суурин мал аж ахуйд шилжүүлчих гэж болох юм. Манай малын физологи нь сууринд тохьрохгүй суурин болгосноор улам л алдагдалд оруулах болно. Миний дэвшүүлж байгаа гол санаа бол хувиарт ба усалгаат бэлчээр. Мөн бэлчээрлэх ба суурин тэжээлд тохирхуйц өндөр ашиг шимтэй сүрнийг бий болгох товчоор хэлбэл эрчимжүүлсэн мал аж ахуй. Бэлчээрлэх ба суурин тэжээх боломжтой гээд байгаагын шалтгаан нь. Дан суурин байх юм бол тэр олон малын өвс тэжээлийг бэлтгэхийн тулд газар хагалж тэжээл тарих хэрэг гарна энэ эргээл байгальд хортой. Тэгээд ч суурин малын мах сүү нь олон төрлийн өвс ургамал идэлгүй ганц төрлийн тэжээл идсээр байгаад амт чанаргүй болдог. Цан агаар сайхан өмс ургамал их үед бэлчээрлүүлж тэнгэрийн муухайд тэжээдэг тиймэл мал аж ахуй хэрэгтэй болов уу. Бас хиймэл хээлтүүлгийн аргаар төллөх малыг бүгдийг нь төллүүлдэг байх нь чухал. Үүнтэй уялдаад төл хүлээн авах дулаан байр хэрэгтэй.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Төвлөрсөн төр ба ардчилалын нэгдэл: </span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Төвлөрсөн төр нь дээрээс бүх бодолгыг тулгаж нэг хүний удирдлаганд явдаг. Ардчилал гэдэг бол олон түмний санлаар бүх асуудлыг шийддэг. Хэнч хэзээ ч ямар ч асуудлаар өөрийн бодлыг илэрхийлэх боломж нээлтэй хүн бүхэн санлын нэг эрхтэй.Энэ хоёрийн нэгдэл нь Монгол орны өвөрмөц байдалд тохирсон олон түмний санаа бодлын нэгдэл дээр үүссэн нийгмийн хөгжлийн төвлөрсөн бодлого юм. Энэ ерхийдөө үндэсний үзэл байх юм. Өөрөөр хэлбэл уламжлалт зан заншил үзэд санаа нь суусан байх шаардлагатай. Нэг зүйлийг нэмэж хэлхэд энэ үзэл санаанд хувь хүн өөрийн бодлыг хэлэх эрх нээлтэй байх шаардлагтай.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Захирах ёс ба хүний эрхийн нэгдэл: </span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Захирах ёс гэдэг бол дээдэх нь доодохдоо үүрэг даалгавар өгөх доодох нь үг дуугүй биелүүлэх явдал юм. Хүний эрх гэдэг бол дээд доод гэсэн ойлголт байхгүй бөгөөд бүгд адил тэгш боломжтой нээдтэй. Хүний эрх хэтэрвэл анхизм үүсдэг, захирах ёсон дийлвэл дарангуйлал үүсдэг. Энэ хоёрын нэгдэл нь нийгмийн бүлэг хийгээд хүмүүс тухайн цаг үедээ гүйцэтгэх түүхэн үүрэгтэй байдаг. Үүнд үндэслэж түүхэн хүлээсэн үүргээ ямар ч хорио цээргүйгээр гүйцэтгэх боломжийг нээж өгөх хэрэгтэй. Жишээ нь аав хүүдээ үг хэлэх чанга дууграх эрх нь нээлтэй байх хэрэгтэй </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нэг ишт ба олон ургалж үзлийн нэгдэл: </span></i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нэг ишт нь тодорхой нэг үзэл санаанд тулуурлан тухайн зүйлд хандах. Харин олон ургалж үзэл бол асуудалд олон талаас нь хандан арга зүйтэй байдаг. Нэг ишт үзэл нь тухайн зүйлийн итгэл үншилдээ найдан буруу зөвийг эс ухаарах муу талтай. Жишээ болгож өмнөх нийгмийн тогтолцоо бүгдийг Марксизмаар тайлбаж байсныг хэлж болно Сайн тал нь үзэл бодолдоо эргэж няцахгүй эв нэгдэлтэй уршилдаг. Олон ургалж үзэл нь тухайн зүйлийн олон талаас нь хардагын<span> </span>хувьд асуудлыг илүү өргөн цар хүрээтэй ул суурьтай авч үздэг ч олон талаас нь харж өөр өөрийнхөөрөө зүтгэх нь үннийг тогтооход бэрх болдог. Алаг шооны хоёр талд суучаад эндээс хархад шар шоо байна үгүй эндээс бол улаан л харагдаад байнадаа гэж маргахтай адил. Нэг ишт ба олон ургалж үзлийн нэгдэл нь асуудалд олон талаас нь хардсан ч өөрийнхөөрөө зүтгэлгүй таагүй боловч үнэнд буулт хийх замаар нэгдсэн үзэл санаанд хүрэх явдал юм. Түүнээс биш өнөөдрийн мэтгэлцээний клубийхэн шиг ардчилал ба соцоилизмийг нэг нэгээр нь аваад өөрийнхөө зөв болхыг батлах гэж ухаан жолоогүй зүтгэж болохгүй. <span> </span><span> </span><span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><br />
</div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Соёлын хямрал</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дундад зууны үед хүн төлөлхтөн бүхэлдээ ертөнцийг нэг талаас нь харж байсан. Бүх зүйлийг бурхантай холбон тайлбарлаж байв. 17-р зунаас байгалийн шинжлэлийн нээлтүүд хүн төлрөлхтний нүдийг нээж шинжлэх ухааныг шүтэж өнөөдрийг хүрлээ. 21-р зуун болход шинжлэх ухааны танин мэдхүйг ашиглаж бүтээсэн зүлй маань өөрийн гэсэн үүрэг оройлтой болж хүний эсрэг болс ирээд байна. Өөрөө хэлбэл хүний гарааг бүтсэн зүйл нь одоо хүн төрөлхтний оршин тогтнолын эсрэг зогсож байна. <span> </span>Тийм ээ хүн төрөлхтний өөдийг хүртэл хийж бүтээсэн ололт амжилтийн үндсэн дээр тогтсон нийгэм түүний соёл нь хямралын байдал орчихоод байна гол шалтгаан нь хүний байгалийн амьтан гэдгийг нь мартхуйц хоёр дахь байгаль буюу соёлын орчин бүрдсэнтэй холбоотой.Соёлын орчин хүнд харин ч их юмыг өрөгч сайн сайхныг мэдрүүлж байгаа юм бишүү гэх хүмүүс гарч ирэх байх. Соёлын хямрал гэдэг зүйл үнхээр нүүрэлчихээд байна энэ хямрал нь оюун санаа, үйлдвэрлэлтийн өсөлтийн сөрөг нөлөө, улс хоорондын буюу бүс нутгын түвшинд илэрч. Шалгаан нөхцөлөөр холбогдож үр дагавар үүсгэнэ.</span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center; text-indent: 0.5in;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Оюун санааны хямрал </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Оюун санаа гэхээр тархи толгой түүний гэтгэн бодох чадвартай холбоотой гэж явцууруулан ойлгож болно. Оюун санаа гэдэгт миний ойлгож байгаагаар ухаан, сэтгэл гэсэн хоёр ойлголт багтана. Ухаан бол жинхэнэ тархи толгойноос ундагдаг сэтэгхүй. Харин сэтгэл гэдэг нь уран золиолын хэллэгээр бол зүрхнээс гарах мэдрэмжтэй холбойтой. Нэг үгээр хэлбэл гоо зүйн мэдрэмж. Жишээ нь нинжин гэтгэл тус ч зан бусдыг хайрлаж өрөвдөх гэх мэм ойлголтууд багтана.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Оюун санаа гэдэг ойлголтоо тодорхойлчихсон болхоор түүний хямралын шалгааны талаар бичие Дээр тодорхойлсноор сэтгэлийн тал дээр асуудлын шалтгаан үүссэн. Нэг үгээр хэлбэл мэдрэмж муу болсон бүр байхгүй болсон ч гэх хүмүүс энэ тэнд юм ярьж суухад тохиолдог. </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Байгалийн амьтан гэдгээ үнэн голоос ухаардаггүй </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Би буюу амиа бодсон үзэл </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-left: 1in; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүнийсэх /хүний мөн чанараа алдах хүнлэг бус болох / гэсэн </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">гурван ойлголтын хүрээнд оюун санаа хямралыг тодорхойлно. <span> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><b><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Байгалийн амьтан гэдгээ үнэн голоос ухамсарлахгүй</span></i></b><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> </span></b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">байгаа нь дээр хэлсэн шэнжлэх ухааны ололтоор бүтсэн тэнникжилт. Техникжилтийн тухай дараа хэсэгт дэлэгрэнгүй бичих болхоор өөр нэг шалгаан болох хотжилт буюу суурин соёлын нөлөөний талаар тодхойлох нь зөв биз. Суурин соёл гэдэг маань гэн газар бөөнөөрөө овоорлдон сайн муугаа хуваалцан оршин буй байгалиа тартагт нь хүртэл доройтуулж хүчирхийлж амьдардаг нийгэмийн хэв маяг гэдгийг хэн ч мэднэ Оршин буй байгалаа тартагт нь хүртэл торойтуулдаггүй харин ч сэргээн засварлаж цэцэрлэгт хүрээлэн энэ тэр байрдаг гэж эсэргүүцэн болох хүмүүс байж. Уучлаарай хүн та өнөөдөртөө өөрийнхөө гараар амьд байгалийн шиг тийм сайхан хиймэл байгаль хийчих чадалтай болоогүй байна. Та бидний барьсан цэцэрлэгт хүрээлэн усан ориглуур байгаа газар тань түүнээс хэд дэхин илүү сайхан байгаль байсан гэж хэлмээр байна Бидний бүтээсэн<span> </span>байгаль маань харагдах байдлийн хувьд илүү сайхан байгаа ч дэлхий оршин тогтнод үзүүлэх эерэг нөлөө нь өмнөх байгаль шиг нөлөөлж чадахгүй байгаа нь тодорхой. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Суурин соёл маань хүний жинхэнэ онгон дгашин байгалиас нь холдуулж түүнээс авах мэдрэмж таашаалийг нь бууруулдаг. Аливаа зүйлийг танин мэдэж мэдрэхэд удаан хугацааны судалгаа прагтик туршилт туршлага хэрэгтэй байдаг. Хотын хүмүүст байгаль дунд байж түлнийг мэдрэхүйн бүх л эрхтэнээр дамжуулан удаан хугцаагаар байгалийс мэдээлэл авах боломж муу байдаг. Суурин газартаа байгалийг үйлдвэрийн аргаар үхмэл болгон хувиргасан матералиар барьсан хотынхоо дунд бухимдал өрсөлдөөн дунд амьдардаг. Өөрөөр хэлбэл байгаль эхийн эрхэнд түүний хайр хишиг өглөгөөр нь голоон зогоож байгаа мэдрэдэггүй. Учир<span> </span>нь тэдэнд байгалийн түүхий эд ихэвчлэн боловсрууллагдаж очдог. Нэг үгээр хэлбэл байгадиас ямар их зүйл яаж урган төлжиж гардгыг ойлдоггүй. Ийм л шалгааны улмаас байгалийг хайрлах сэтгэл байхгүй болж байгалийн амьтан гэдгээ ухаарахгүй байна.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><b><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Би буюу амиа бодсон үзэл</span></i></b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> энэ бол чадвартай чадалтай нь дийлдаг каптилист нийгмийн сөрөг нөлөө. Өнөөдөр дэлхий дээр зургаан тэр бум хүн амьдрах гэж тэмцэж байна. Энэ бол их тоо ийм олон хүний ихэнхт нь<span> </span>хязгаарлагдмал баялгын чадалтай <span> </span>авч болно гэсэн тоглоомын дүрэм үйлчилч байна. Ийм хайр найргүй тэмцэх дүрэм<span> </span>нь тоглоомонд ялхын тулд юуч хийхээс буцхааргүй тийм нөхцөлд хүргэдэг. Үүнийг ардчилсан нийгмийн чөлөөт өрсөлдөөнт зах зээл гэнэ. Дэлхий даяраа дэмжиж хүээн зөвшөөр ч байгаа нийгмийн хэв маягыг эсргүүцэх нь үнийг тогтоох олонхын зарчимаар бол тэнэглэл болно. Ардчилал бол одоохондоо хүн төрөлхтний бодож олсон хамгийн сайн засаглалын хэлбэр болхоос биш төгс сайн засаглал биш гэж хэлсэн хүнд би баяралнам. Гэхтээн ардчилал бол муу засгалал биш байгаль дээр угаас байсан хүчтэй нь хүчгүйгээ дийлэх хууль.Асуудлын гол энэ нийгмийн тогтолцоо хүн бүрийг бусдыг хайрлах өрөвдөх сэтгэлгүй болгож. Бүгд амиа бодход хүргэснээр бинний дундаас би болсон соёлыг хямрааж эцсийн дүндээ дэлхий сөнөхөд хүргэх гээд байна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><b><i><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүнийсэх</span></i></b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> энэ үг нь хүний шинж чантай болох гэсэн ойлголтыг төрүүлхийг үгүйсэхгүй. Энд хүнийсэх гэдгийг хүний бус болох гэсэн утгаар хэргэлж буй анхаар уу. Өөрөө хэлбэл хүнлэг мөн чанаргүй болно. Хүнлэг мөн чанаргүй болно гэж юу болхыг ярхын өмнө хүний мөн чанрыг тодорхойлъё. Хүний мөн чанрын талаар мэдээж их зүйл ярмгдах учир амьтаныг бодвол илүү сэтгэл хөдлөлтэй гэдгийг тэмдэглээд үндсэн яриандаа орох нь зөв байх. Товчоор хэлхэд хүнийсэн гэдэг бол сэтгэл хөдлөлгүй өөрийнхөө бүтээсэн тэхник шиг болно. Шалтгаан нь “төр, хэл, шинжлэх ухаан урлаг технологи гэх мэт соёлын асар их ертөнц хүний мөн чанрыг муутгах аюул учруулж байна” /3,293/ Хүн гэдэг амьтан сэтгэн бодож өдийг хүртэл хөгжил гэхүү доройтсон гэх үү умар ч гэсэн ийм байдалд хүрсэн байна. Хүнийсэж байгаагийн гол шалтгаан нь хүний сэтгэн бодох шаардлаггүй болгосонтой бүх юм урдаас төлөвлөгдсөн ямар нөхцөлд юу хийх ёстой нарийн зааж програмчилсантай холбоотой. Энэ тухай Ф.Ницщэ “Нийгмийн хөгжил рационалжсаны нөлөөгөөр цуцушгүй танаин мэдэх хүсэлтэй хүн номын санч , хянагч болж хувирдаг”/3,295</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">/</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> гэжээ Хүнийсэх оньс нь хэд хэдэн оньстой холбоотой. Үүнд: амьдрал гадаад хүчний өмнө хувь хүн арчаагүй байдалд орох, оршин амьдрах ямарч утгагүй гэсэн төсөөлөл үүсэх, ноёрхож байгаа үнэт зүйлийн тогтолцоог үгүйсгэх, хувь хүний уг хүн чанар эвдрэх эдгээрийг хэлнэ.</span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Тэхникийн дэвшилийн сөрөг нөлөөний хямрал </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Бидний өөрийн боломж бололцоогоо дээшлүүлхийн тулд өөрийн биеийн хэсгүүдийг хэгжүүлж үлгэрт гардаг баатар шиг болхыг хүсэлгүй өөрийн бие эрхэтэнг орлох багаж зэвсэг хийхийг зорсон нь соёлын хямарлын гол шалгаан болоод байна. Тэхникийн хөгжил буюу хүний танин мэдхүйгээ ашиглаж бүтээсэн зүйл нь бие даасан өвөрмөц ахуйг бүрдүүлж хүний эсрэг боссоноор сөрөг үр дагавар үүсхэд хүргэж байна. Өөрөөр хэлбэл “Европын уламжлалт хүнлэг соёл хийгээд ХХ зууны шинжлэх ухаан тэхникийн дэвшлээс уламжлан үүссэн шинжлэх ухааны соёл гэгчийн хооронд жил ирэх тусам сүйрлийн аюултай зөрөө бий болж байна”/3,289/<span> </span>Хүн өөрийн гараар бүтээсэн багаж зэвсэгтээ хэт эрдэж байгалийн түүхий эдийг хайр найргүй олборлож бөөн бөөнөөр нь боловсруулж хэрэглэх болсон нь байгалийг эзэгнэж байна гэсэн өрөөсгөл сэтгэгдэл төрүүлж эцсийндүндээ байгалийн их хүчний өмнө хүн хийгээд түүний бүтээсэн машин нь өчүүхэн зүйл гэдгийг олгохгүй байгаад оршино. Гэхтээн байгалийн хүч бол өөр ойлголт байж болох юм. Газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт, цунами зэргийг байгаль хүчний хэлбэр гэж ойлгох нь буруу байж болох юм. Эдгээр<span> </span>үзэгдэл нь байгаль хүчээ үзүүлж буй хэрэг биш зүгээр л дотоод зүй тогтлын хямралаас үүсч байгаа үзэгдэл юм биш үү гэх хүн байж болно. Тэгвэл зүй тогтол алдагдаж байгаа шалтгаан нь хүний хэт шунхай зохисгүй үйл ажилгаа юм шүү дээ. Хүн төрөлхтөний өнөөдрийн хийж чадаж байгаа зүйл бол байгалийг бүрэн дийлж буй хэрэг бус түүхий эдийг нь л тэхникийн хүчээр ашиглаж төдий зүйл. Газар хөдөлж, цунами, хар салхи лус савдгийн уурнаас үүссэн гэх нь шинжлэх ухаанаар бол утгагүй зүйл. Харин дотоод зүй тогтлын хямралаас үүссэн шалтгаан нь хүн байгалийн тодорхой нэг хув эвдэж сүйтэгсэнтэй холбоотой. Хүний олборлож авсан түүхий эд эх дэлхийн оршин тогтнод нөлөө үзүүлж байсан гэвэл шинжлэх ухааны үндэстэй болж байгаа юм “ Ийм учраас хүн машин хоёрын хоорондын зөрчлийг харгалзахгүйгээр орчин үеийн соёлын хямралыг авч үзэх боломжгүй”/3,290/ Ернө бид соёлын хямралаас айх шалтгаан айгаа юм уу бид энэ суурин соёлынхоо нөлөөн доор үйлдвэрийн бааз сууриа түшиглэн тэхник хэрэгсэлийнхээ тусламжтайгаар хиймэл орчин бүрдүүлээд робот шиг болсон ч хамагүй матераллаг баялагаар тутагдах зүйдгүй сайхан амьдарч болох юм биш үү шинжлэх ухааны ололтондоо тулгуурлаж гагиг эрхэсийг судалснаар өөр гариг дээр амьдарлыг шинээр алдаж эндэлгүй эхэлжич болно. Энэ бодол бол жинхэнэ соёлын баталгаа Энэ бүхнийг эргэцүүлхэд хүн төлөлхтөн соёлын хямралаас айсандаа биш энэ зохисгүй үйл ажилгаанаас нь болж дэлхий сүйрхээс айгаад байгаа юм биш үү Энэ таамаглалыг батлах мэт н. Бердяев “ тэхник бол хүн төлөлхтний эцсийн дурлал эбөгөд хүн дуралсан юмныхаа нөлөөнд өөрийн дүр төрхөө өөрчихөд бэлэн байна.” /3,290/<span> </span>гэж бичсэн байх юм хэрэв үүнийг үнэн гэж тооцвол бидэнд аврал байхгүй юм биш үү Миний бодлоор дэлхийг авархад нүүдлийн соёл иргэншил ихээхэн нөлөө үзүүлэх мэт санагдана авардаггүй юм гэхэд мөхлийг нь удаашруулах болно. </span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Улс хоорондын хямрал ба хямралаас гарах арга зам </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Өнөөдөр улс орнууд даяаршлын шуурганд өртөж дэлхийг бөөрөнхий дэлхий хавтгай боллоо гэж онгирох боллоо. Даяршил гэдэг бол онлын хувьд дэлхийн баялгаа хамтран олборлож тэнцүүхэн хувааж тус дэмэндээ оршхийг хэлдэг шиг байгаа юм. Болит байдал дээр хүчирхэг улс орнууд жижэг бурай орнуудыг чихэрээр хуураад хамаг баялагыг нь цөлмөх арга болж байх шиг байна. Гэхтээн улс орнууд харьцангуй нээлтэй хамтран ажилдаг болсон тул нийтлэг үнлэмж<span> </span>тогтож үүний дагаад соёлын хямрал ч адил тэгш нөлөөтэй байна. Соёлын хямрал нь улс хоорондын үндэсний соёлын зөрчилдөөнөөс үүсдэг. Трорист ажилгаа шашшин хоорондын мөргөлдөөн цөлжилт дэлхийн дулаарал экологийн тэнцвэрт байдлын алдагдал зэрэг асуудлууд нь улс орнуудыг хамтран ажилхад хүргэдэгч. Ихэвчлэн барууны суурин соёлыг хүлээж авах эсвэл үндэсний өв уламжиллаа авч үлдэх гэсэн сонголтонд тулж үндэсний соёл нь суурин соёлд уусаж байна. Мөн улс хоорнодын улс төрийн бодолгын зөрчил хүчтэй орон ядуу бурай орныг айдгаж сүрдүүлэх цөмийн зэвсэгийн сүрдүүлэг сөрөг тагнуул гэх мэт асуудлууд хямрал тэмцэлд хүргэдэг байна. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Соёлын хямралаас гарах арга зам бол даяаршилийг эергээр ашиглах явдал юм. Оросын философич В.С.Библер<span> </span>21-р зуунд төсөөлхийн аргагүй соёлын их нэгдэл болж соёлууд хоорондоо харилцан асуулт тавьж нэгэн орон зайл татагдан орж бие биендээ нэмэлт дүүргэлт болж бас харилцан үгүйсгэнэ гэжээ. Өөрөөр хэлбэл соёлууд диалигтик харилцаанд орно гэсэн үг. Диалагтик харилцаанд оросноор соёлууд харилцан ярилцаж дэлхийн оршин тогтнолд хэрэгтэй амьдарлын хэв маяг үнлэмжийг авч үллдэж бусдыг нь устгах замаар нэгдсэн нэг соёлтой болох тухай санал юм. “Соёлууд харилцан ярьж хэлэлцэнэ гэдэг бол соёлын томоохон бүс нутгын хүрээнээ янз бүрийн соёлын тогтоц хоорондоо харилцахаар үл барам, иргэншлийн бүр эхэн үед өөрийн онцлог шинжийн цогцолборыг төлөвшүүлсэн соёлын асар өргөн бүс нутаг оюун санааны хувьд ойртох шаардлагтай тодорхой билээ” /3,297/ Энэ соёлуудын хоорондын харилцааны дундаас үүсэх соёлын хэлбэрт нүүдлийн соёлын гүйцэтгэх үүрэг их байна. Ялангуяа иргнэшлийн анхны үед өөрийн онцлого шинжийг цогцлуулсан соёлд нүүдлийн соёлын эзлэх байр их. Учир нь нүүдлийн соёл бол маш эрт үүссэн байдаг.Мэдээж хэрэг соёл гэдэг бол компютерт програм суулгахтай адил зүйл биш. Тэхлээр “Яриа хэлэлцээр нь зөвхөн томоохон соёлуудын хүмүүлэг хэлхээ төдий биш, энэ бол тусдаа нэг бие хүнийг эдгээр соёлын тогтоцыг оюун санааны ертөнцөд нэгтгэх аргын тухай асуудал юм” /3,298/ </span></div><div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Дүгнэлт </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Монголчуудын соёл бол маш өвөрмөц байдаг бөгөөд юмар нэг онол үзэл баримтлалаар тайдбарлагддаггүй нийгмийн байгуулал юм. Гумлевийн эрчим хүчний түлхэлтийн онлоор бол хоёр дахь орчилд яваад бөгөөд одоо нэгдэл хягтрал сайтай байхгүй бол бусэд үгдэстэнд уусаж үгүй болох магдлалтай эгзэгтэй цаг үед байгаа. Тавьсан зорилтууддаа хүрсэн байдлыг дүгэнвэл<span> </span></span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монголчуудын оршин тогтнож байгаа онлын үгдэс нь диалагтикийн түгээмэл зүй тогтол юм. Байгалтай зохицож соёл иргэншлийн төв болж бас хүрээ болж нүүдлийн ба суурин соёлыг хослуулах гэж оролдож өрнө ба дорны аль альнаас нь өөрт хэрэгтэй зүйлийг авч өдийг хүрсэн байна Энэ тухай 1-р бүлэгт дэлэгрэнгүй байгаа </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Нүүдлийн соёл иргэншлийн өвөрмөц байдал нь амьжиргааны гол эх үүсвэр болсон мал аж ахуйд нь байдаг Монгол малын физологи нь зөвхөн бэлчээрлэж байж оршин тогтондогт байгаа юм. Энэхүү өвөрмөц аж ахуйгаа эрхэлхийн тулд ахуй амьдрал нь түүнд зохицосон онцлог шинжтэй байдаг. Монголын нэг онцгой зүйл бол билигдэл зүй байдаг. Энэ зорилтыг хангахыг тулд 2-р бүлгийг оруулсан болно </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монгочуудыг дэлхий нийт сонирхоод байгаагын шалтгаан нь онгон дагшин байгалдаа зохицож ирснийх бололтой 1-р онгон дагшин байглийн түүхий эд 2-р байгалдаа зохицож амьдарч<span> </span>ирсэн учир соёлын хямралд бага өртсөн байдаг үүний нууцыг олох. Пүрэвсамбуу гэдэг хүнийхээр бол манай дэлхий дээрх хамгийн ёс суртхуунлаг ард түмэн бөгөөд энэ бидний давуу тал болж дэлхийг эзэгнэж болно гэж бичсэн байдаг. Би үүнтэй санал нэг байгаагаа хэлэх нь зүй биз Энэ зорилгодоо хүрхийн тулд 3-р бүлгийг зориулсан болно </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Үндсэн зорилгодоо хүрсэн байдлаа дүгэнвэл нүүдлийн соёл нь байгальтай зохицож амьдардаг учир суурин соёлыг бодвол илүү эдрээтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл байнга асуудалтай ториолдох бөгөөд түүнээс гарах арга замыг зааж зөвөлсөн онол<span> </span>гэж байдаггүй болхоор өөрийн толгойгоо ажлуулхаас өөр аргагүй болдог Учир нь нүүдлийн соёл нь ямар ч онол гэж байхгүй прагтикар танин мэддэг онцлогтой. Монгочуудын ухаалаг байгаагын шалтгаан бололтой. Тэгээд ч энэ сайхан өргөн уудам нутаг эрүүл байгаль<span> </span>сүүн сэтгэлт хүмүүсийн дунд<span> </span>тэнэг болно гэж байхгүй мэт санагдана.Хэрэв хүн төрөлхтөн эдийн шуналгүй, дуулгавартай байсан бол бүгд мал маллаж амьдарцгаая гэж уриалмаар байна. Ингэх нь дэлхийг сүйрлээс авардаггүй юм гэхэд сүйрлийг нь хойшлуулах болно. </span></div>Did.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-9155649987880329455.post-76437830769003877742010-12-10T00:36:00.000-08:002010-12-10T00:36:44.334-08:00хүмүүн заяа гэж<!--[if gte mso 9]><xml> <w:WordDocument> <w:View>Normal</w:View> <w:Zoom>0</w:Zoom> <w:TrackMoves/> <w:TrackFormatting/> <w:PunctuationKerning/> <w:ValidateAgainstSchemas/> <w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid> <w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent> <w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText> <w:DoNotPromoteQF/> <w:LidThemeOther>EN-US</w:LidThemeOther> <w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian> <w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript> <w:Compatibility> <w:BreakWrappedTables/> <w:SnapToGridInCell/> <w:WrapTextWithPunct/> <w:UseAsianBreakRules/> <w:DontGrowAutofit/> <w:SplitPgBreakAndParaMark/> <w:DontVertAlignCellWithSp/> <w:DontBreakConstrainedForcedTables/> <w:DontVertAlignInTxbx/> <w:Word11KerningPairs/> <w:CachedColBalance/> </w:Compatibility> <m:mathPr> <m:mathFont m:val="Cambria Math"/> <m:brkBin m:val="before"/> <m:brkBinSub m:val="--"/> <m:smallFrac m:val="off"/> <m:dispDef/> <m:lMargin m:val="0"/> <m:rMargin m:val="0"/> <m:defJc m:val="centerGroup"/> <m:wrapIndent m:val="1440"/> <m:intLim m:val="subSup"/> <m:naryLim m:val="undOvr"/> </m:mathPr></w:WordDocument> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml> <w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267"> <w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/> <w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/> </w:LatentStyles> </xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]> <style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt;
mso-para-margin-top:0in;
mso-para-margin-right:0in;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0in;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style> <![endif]--> <br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: center;"><b><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүний мөн чанар </span></b></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span><span> </span>Бид өдийг хүрэхдээ ертөнцийн болоод өөрийн тухай гэсэн <span> </span>танин мэдэхүйн үндсэн хоёр чиглэлээр тархиа чилээж ирсэн байна. Үүнээс философи үүссэн цагаас л гол судлагдахуун байж одоог хүртэл нэгдсэн ойлголтонд хүрч чадаагүй байгаа хүний мөн чанарын тухай өгүүлэхээр өөрийн сэтгэхүйг агуа сэтгэчидтэй тэнцүүлж тэрч байтгуай илүүд үзэн тэдний урчийг нь эс олсон зүйлийг би тайлах болно хэмээн зүрх гарган барьж авлаа. Эхлээд энэ ойлголт чухам аль хүрээний ойлголт болохыг тодруулах нь зүй биз. Үүнд гурван хүрээ тодорхойлогдоно.</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүнийг нийгмийн шинжээс нь салгаж ухамсар сэтгэхүйг нь орхилгүйгээр авч үзэх. Нийгмээс нь салгаж байгын учир нь хүн нийгмийн тодорхой харилцаа, соёлын орчинд хэлбэршилийн шинжийг олдог байж болох талтай.<span> </span></span></div><div class="MsoListParagraphCxSpMiddle" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Хүнийг биологийнх нь талаас авч үзэх. Учир нь нийгмийн харилцаанд орохоороо тодорхой хэлбэршилд баригдаад, ухамсар сэтгэхүйтэйгээр нь судлахлаар хөдөлгөөнт шинжийг агуулдаг. Өөрөөр хэлбэл судлагдаж байгаа обьект болох хүн нь оюун ухааны тусламжтайгаар тодорхой тохиолдолуудад зориудаар хуурамч дүр төрх илэрхийлэх нь байдаг байна.<span> </span></span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Биологийн шинжид нь түшиглэж нийгмийн харилцаанд байгаар авч үзэх нь хүн бол нийгмийн харилцаанд орогчогч биологийн шинжтэй амьтан гэдэг утгаар ийнхүү тодорхойлж болно. Дэлгэрүүлбэл хүн хэмээх хойд хоёр хөл дээрээ явагч хохимой толгойт урьд хоёр мөч нь харьцангуй хөгжил сайтай энэхүү амьтан нь оюун ухааны тусламжтайгаар ч юм уу, нийгэмшилийн тусламжтайгаар ч юм уу харьцангуй хөдөлгөөнт шинжийг агуулдаг байна. Хүний мөн чанарыг судлаж байгаа л юм бол хүний биологийн болоод нийгмийн шинжийг орхигдуулах нь судалгааны хүрээгээ өрөөсөглөөр тодорхойлсонд тооцогдох учир энэхүү хүрээгээр хүний мөн чанарыг бэдрэх болно. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Судлаач Бат- Отгоны бичсэнчлэн амьдралын гаднаас хархад төрөөд эсрэг утга уруугаа<span> </span>буюу үхэлрүү тэмүүлж байдаг. Үнхээр ч амьдрал гэдэг зүйлийг ерөнхий утгаар харвал төрөөд хань ижилтэй болоод үр хүүхэд гаргаад эцэст нь үхдэг амьралын ердийн зүй тогтол байдаг. Үүнийг Камю гал усан заагт амьрах гэж нэрэлсэн байдаг. Тэрээр “гадны хүн” зохиолдоо Марсел гэдэг дүрээр амьдралын утгагүй уйтгарт байдлын тухай өгүүлсэн байдаг. Уг зохиолын гол баатар ганцаараа амьдрах бөгөөд ээж нь асрамжийн газар байдаг. Ээжийгээ хаяа нэг эргэж очих боловч тэр тийм ч дуртай биш байх бөгөөд зүгээр л бусдыг дурайж эргэх ёстой мэт сэтгэнэ. Бас нэг бүсгүй байх боловч түүтэйгээ тиймч тайламжтай харилцаатай биш. Удалгүй ээж өнгөрч түүнд амьдрал ямарч утга учиргүй санагдаж нийгмийн зүй тогтол, үнэт<span> </span>зүйл, амьралын жам ёс түүнд ямарч хармаагүй мэт ойлгогдож гадны хүн мэт сэтгэгдэл төрөх болдог. Марселд далай эргээр зугаалах нь ганц баяр баясалыг өгдөг зүйл байлаа. Нэг удаа ямар ч учир шалтгаангүйгээр буу авч гараад далай эрэг дээр зугаалж явсан нэг араб залууг зүгээр л буудаад алчихдаг. Удалгүй шүүх хурал болж түүний үзэл бодол нь шүүгчид хийгээд шүүх хурлын танхимд байсан бүх хүмүүсийн зэвүүцлийг төрүүлж цаазаар<span> </span>авхуулах ял авдаг. Нүглээ наминчлах боломж олгож ламтай уулзуулхад Марсед миний зөв, мийн зөв байх болно, байсаар ч байна. Бурхан, сонгож болдог амьдралын зарчимууд ,номлол энэ бүхэн чухам юу юм бэ ямарч утгагүй зүйл гэж хэлээд үхдэг. Энэ зохиол бол нэг хэмийн хэлбэрчсэн системлэг амьралын утга учиргүй байдлыг илэрхийлсэн дүр юм. Өөрөөр хэлбэл нийтийн жижгийг дагаж амьрахыг утга учиргүй гэдгийг илэрхийлсэн байна. Дэлгэрүүлбэл нийгмийн үнэт зүйлс нь массын үнлэмжээр он удаан жилийн турш бүрддэг. Гэтэл энэ үзэл бодлын уулзвар буюу нийгмийн үнэт зүйлийн тогтолцооноос гадуурх хүсэл сонирхол, үзэл бодол, сэтгэгдэл, мэдрэмж, таашаал хүн бүрт төрдөг байна. Уг хүслээн гүйцэлдүүлэх тэмүүлэл нь нэгэн хэмжээст гал усан заагт шахагдсан амьдрал дундаас сөргөлдөөн үүсэх маягаар илэрнэ гэж Нецшие хэлсэн байдаг. Энэ тухай хүмүүс өөрөөр тайлбарласан байдаг. Тухайлбал Декарт эргэлзэхээс эхлэнэ, Аристотель гайхахаас, Сократ өөрийгөө танин мэдэхээс эхлэнэ гэсэн байдаг.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Фихте гурван “Би”гийн тухай өгүүлсэн байдаг</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Эхний “Би” нь нийгмийн үнэт зүйл, хүн төрөлхтний мэдлэгийн тогтолцоо. Фихтегийн нэрэлснээр “Үнэмлэхүй би” бөгөөд бурхантай дүйх обьектив шинжтэй зүйл юм.</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Удаах нь“Би биш” би юм. Өөрөөр хэлбэл сөргөлдөөнийг бий болгогч нийтийн жишигээс гажсан хүний дотоод үүтгэл буюу орхигдсон хүсэл сонирхол<span> </span></span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Фрейд “Би”, тэр</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">( id )</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">,</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>сүпер “Би” гийн тухай өгүүлжээ. </span></div><div class="MsoListParagraphCxSpFirst" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; margin-left: 39pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">“Сүпэр би” энэ нийт хүн төрлөхтөнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн үнэт зүйлсийн тогтолцоо Камюгийн хэлээд байгаа гал усан зааг.</span></div><div class="MsoListParagraphCxSpLast" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; margin-left: 39pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>“Тэр буюу </span><span style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">id</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">”</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"> </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">далд ухамсар өөрт нь бүрэдсэн, өөрийг нь учир бүтүүлэг шалтгаанаар залж түлхэж байдаг хүчин зүйл. Нэг үгээр тухайн хүний баг насанд үл гүйцэлдсэн хүсэл. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Фихтегийн “Би биш би” Фрейдийн “Тэр буюу ид” янз бүрээр илэрч болно. Судлаач<span> </span>Ж. Отогонбаяр Т. Нэмэхжаргал нарыг үзсэнээр ширээн дээр бичсэн элдэв янзын бичгээр буюу тэдний нэрэлснээр ширээн дээрх текстээр илэрдэг байна. Мөн урлагт илэрч болно жишээ нь </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Гуниг зовлонгоос нэрж гаргасан ухаанаа </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Гудамжны мухарт нэгэнтээ шидчихээд </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Гартаан шүхэр эргүүлсэн шиг </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Гал зурж тамхи асаагаад алхмаар байна </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Газраас том алт олчихоод </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Гартаан ч барилгүй өшгилмөөр байна</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Сайхан төрсөн гэж өөртөө итгүүлээд </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: 0.5in;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt;">Салхитай хамт охид эргүүлмээр байна. энэ мэт яруу найргийн төрлөөр илэрч болно. </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Фихте болоод Фрейд сүүлийн “Би” гээ хоюулаа агуулгын хувьд ялгаатай боловч адилхан нэрэлсэн байдаг. </span></div><div class="MsoListParagraph" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Фихтегийн Сүүлийн “Би” нь хувь хүний ертөнцийн талаарх төсөөлөл бөгөөд түүний сэтгэл ханамжит байдлаар тодорхойлогдоно. Энэ би нь тодоод ухамсараас ирсэн дохиог хүн төрөлхтний нийтлэг үнэнтэй харьцуулах замаар хүний сэтгэн бодох, нэгтгэн дүгнэх чадварын ачаар бүрэлдэн тогтдог байна. </span></div><div class="MsoNormal"><br />
</div><div class="MsoNormal" style="line-height: normal; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><br />
</div><div class="MsoListParagraph" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; margin-left: 39pt; text-align: justify; text-indent: -0.25in;"><span lang="MN" style="font-family: Symbol; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span>·<span style="font: 7pt "Times New Roman";"> </span></span></span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Фрейдийн “Би” нь өөрийн ухамсарлагдсан үйлдэл үйл ажиллагаа, ойлголт тухайн хүнд өөрт бүрэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн<span> </span>байдал.</span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;">Монголчууд үүнийг арга билгийн ухаанаар тайлбарладаг бол Г. Гегель антитезис, тезис, синтез И. Кант би, би д өгөгдсөн би гэх мэт ойлголтуудаар танин мэдэх аргачиллыг тодорхойлсон мөн л хүний мөн чанрын тухай ойлголт юм.<span> </span>Камюгийн хувьд “гадны хүн зохионхоо тайлал болгож “Сизипийн домгийн” бичсэн байж болно. Уг домгод бурханд тэргэлснийхээ төлөө даагдашгүй том чулууг уулийн өөд гаргах шийтгэл авсан баатрын тухай гардаг. Түүний амьдралынх нь утга учир тухай чулууг дээш нь гаргахын төлөөх тэмцэлээр илэрч чулууг дээш нь баг багаар ахиулах бүртээ аз жаргалыг мэдэрч байдаг... </span></div><div class="MsoNormal" style="line-height: 150%; margin-bottom: 0.0001pt; text-align: justify;"><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"><span> </span>Орчин үед өөрт тохиолдсон асуудлыг бүтээлч сэтгэхүй хийгээд нөөц бололцоогоо даачилж тулгарсан бэрхшээлийг даван туулах чадвар нь хүний рефлексив шинжид суурилдаг гэж үзэж байна.<span> </span></span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">Араатан амьтан ангаа хараад товтлох зан чанарыг рефлекс гэдэг. Үүнтэй нэг адил шинэ </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif";">асуудал у</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";">руу хүний сэтгэхүй довтолж араатан амьтан хоолоо дуртайяа тасчиж иддэг шиг ойлголтыг задлан шинжилж </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif";">даван туулах</span><span style="font-family: "Times New Roman","serif";"> дадал зуршилийг <b>рефлексив шинж</b> гэнэ.</span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif";"> Нэг үгээр хүн Сизип шиг тэмцэлтэй асуудлыг шийдэх тэмүүлэлтэй амьтан юм. Өөрөөр хэлбэл хүний мөн чанар нь асуудлыг шийдвэрлэх буюу рефлексив шинж юм. </span><span lang="MN" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12pt; line-height: 150%;"></span></div>Did.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-9155649987880329455.post-90220957778744257812010-11-29T23:20:00.001-08:002010-11-29T23:20:46.973-08:00Эрх зүйн сэтгэлгээОршил<br />
Судлах болсон үндэслэл: Монгол улс шавь төвтэй сургалтын тогтолцоонд шилжээд багагүй хугацаа өнгөрөөд байна. Шавь төвтэй буюу хүүхдээд өөрөөр нь мэдлэг бүтээлгэж сэтгэлгээг хөгжүүлэх аргачиллыг сургалтын аргаар дамжуулан хэрэгжүүлж байна. Ирээдүйд эрх зүйн багш болохынхоо хувьд эрх зүйн хичээлд сургалтын ямар аргыг хэргэлвэл зохих талаар хайсны эцэст сүүлийн үед дэлхийн улс орнуудад чамгүй үнлэгдээд байгаа хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийн аргачиллаар эрх зүйн хичээл заах боломж байгаа эсэх анхаарал татсан болно. <br />
Зорилго: хүүхдэд зориулсан философийн аргачиллаар эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлэх боломжийг онлын үндэслэлтэй боловсруулж курсын ажил бичих<br />
Зорилт <br />
• Хүүхдэд зориулсан философийн тухай тодорхой ойлголттой болох <br />
• Эрх зүйн ухамсарын тухай ойлголтын томьёлох <br />
• Хүүхдэд зориулсан философийн аргачилаар эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлэх арга замыг тодорхойлох <br />
Судалгааны арга зүй: харьцуулан жиших, анализ хийх, нэгтгэн дүгнэх, түүхчлэх зэрэг нийгмийн судалгааны энгийн аргуудыг ашиглана. <br />
Судлагдсан байдал: Ц. Баасандорж “Сургалтын арга эрэл олз” сургалтын итэвхитэй аргуудыг сургалтанд хэрхэн ашиглах хийгээд түүний онцлого ач холбогдлын талаар бичжээ. Мөн Т. Нэмэхжаргал Ж. Отгонбаяр нарын орчуулсан “хүүхдэд зориулсан философи” ХЗФ гэж юу болох тухайн аргачиллыг ОХУ д хэрэгжүүлхэд ямар нөөц бололцоо байгаа тухай. Т. Нэмэхжаргал “Диалогийн философи утга ба боловсрол” диалогийн философи үндэслэл хийгээд сургалтанд ашиглах арга ач холбогдлыг тайлбарласан байна. Д. Лүндэйжанцан, Н. Жалбажав, Д. Отгонтуяа “эрх зүйн философи” эрх зүйн үүсэл хөгжил түүний философи үндэсийг тодорхойлжээ <br />
Судалгааны шинлэг тал: ХЗФ аргачиллаар ЭЗ ухамсар төлвшүүлэх онолыг үндэслэлийг боловсруулах.<br />
Хүүхдэд зориулсан философийн тухай ойлголт <br />
Хүүхдэд зориулсан философи гэдэг энэ холбоо үг анх сонсож байгаа хүнд үнхээр содон сонсогддог. Энэ бол зарим нэгэн хүний төсөөлж байгаа шиг бэлэн онол, сургаал, хоосон цэцэрхэл биш. Өөрөөр хэлбэл хүүхэлдэйгээ яаж хувцаслах, хүүхэлдэй нь өөрөөс нь юугаар ялгаатай цаашилбал хүүхдүүд яагаад хүүхэлдэйгээр тоголдог гэх мэт асуудлын учрыг олход нь туслаж, зөв сэтгэлгээрүү залах аргыг хүүхдэд зориулсан философи гээд байгаа юм. Нэг үгээр хэлбэл хүүхдийг сэтгэн бодхуй ба философидож сургах арга зүй юм. Энэ арга зүйн зүй гол онцлого нь диоллог буюу ярилцлагад тулгуурлах явдал. Дээрх аргачиллыг хэрэгжүүлсэн ангийн хүүхдүүд математикийн хичээлдээ гаргаж буй амжилт нь арга зүй хэрэглээгүй ангийн сурагчдын үзүүлэлтээс 36% аар харин хэлний хичээллүүд дээр бүр өндөр 66% д хүрсэн амжилтыг шалгалтууд болон сургалтын дүн харуулж байсан байна.<br />
Би хэзээ хоёр дугаар ангид орох юм бэ? Хоёр дугаар ангидаа өөр ангид орох уу? Хоёр дугаар анги хоёр давхарт байдаг уу? Намайг хоёр дугаар ангид орохоор хэн нэг дүгээр ангид орох юм бэ? Эдгээр асуулт бол нэг талаас хүүхдийн гэнэн асуулт гээд хайрахгүй өнгөрөх нь олон байдаг. Үүнийг нөгөө талаас нь авч үзвэл хүүхдийн асуумтгай, сониуч, юм бүхний учрыг олох гэсэн хүсэл эрмэлзэлэл. Уг тэмүүллийг бөхөөхгүй байх нь томчууд болон сургуулийн үүрэг байдаг гэсэн чухал санааг ойлгох хэрэгтэй байгаа юм. Гэтэл практикт эсэргээрээ байдаг. Тухайлбал эхлээд энэ дүрсийг цээжлээд “А” гээд дуудаж сурчихаад наад асуултаа асуу гэдэг. Харин үүний оронд дунд сургуулийн хичээлийг хувиарт хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйд суралцсан багшаар удирдуулан сонирохсон асуудлынхаа шийдлийг олж байх цаг гаргаж өгөх ёстой юм. Уг хичээл нь 1рт асуултыг оновчтой тавьж сурагчдыг өдөөх 2 рт ярилцаж эрэгцүүлснээр ерөнхий нэг шийдэлд хүрдэг Сократын диологын зарчимаар явагдах болно. Ингэж гэмээн сая сэтгэлгээний рефлексив шинжид суурилж шүүмжлэлт болон бүтээлч сэтгэлгээний тусламжтайгаар дээд эрэмбийн сэтгэхүйг өөртөө бий болгох боломж сурагчдад нээгдэнэ. <br />
<br />
Рефлексив шинж буюу хүний асуумтай зан чанрыг<br />
багаас нь хөгжүүлэх боломж <br />
“Танин мэдэхүй гайхахаас эхэлдэг” Аристотель, “эргэлзээ бол мэдлэгийн эх сурвалж” Декарьт гэж хэлсэн нь өөртөө асуулт, асуудал үүсгэх нь үннийг хайх, алив зүйлийг хийж бүтээхийн эхлэл болдог тухай өгүүлжээ. Дээрх хоёр бодомжоос хүн эхлээд гайхах эргэлзэх хэрэгтэй юм байна гээд түүнийг хайх нь зөв гэж ойлгож болох юм. Яагаад гэвэл бидний ихэнх нь өнөөгийн боловсролын тогтолцооноос болоод хүнд угаас байдаг асуумтай зан чанраа алдсан байдаг. Учир нь дээр өгүүлсэнчлэн эхлээд А гэж хэлээд найд дүрсээ тогтоочхоод асуух зүйлээ асуу болно эсвэл дандаа хэрэгтэй хэрэггүй юм шалгааж байдаг хэцүү хүүхэд шүү ийм юм асуухынхаа оронд хичээлээ хий ядаж идсэн аягаа угаа гэх мэт асуусан асуултанд нь хариулхаас татгалзах, үл тоох хандлага гаргадаг нь өөрийн сонирхосон зүйлийнхээ хариуг олох хүсэл эрмэлзлэлийг мохоодогоос хүний рефлексив шинж үгүй болдог. Хүүхдийн асуусан асуултанд өөрийн чадлаараа хариулвал хүүхдийн гайхах эргэлзэх ихийг мэдэх хүсэл тэмүүлэл нь бөхөхгүй юм байна гэж ойлговол өрөөсгөл болно. Зөвхөн хариулаад зогсохгүй асуултнаас нь асуулт үүсгэж харилцан ярилцаж үнний эрэлд хамтран зүтгэх хэрэгтэй. Ингэх нилээд ярвигтай. Өөрөөр хэлбэл хүүхдийг юу ч мэдэхгүй өөрийг ихийг мэднэ гэж төсөөлдөг томчууд буюу мэдлэг дамжуулах тогтолцооний бүтээгдэхүүнүүд өөрийн үзлийг хүүхдэд тулгаж субьектив мэдлэг бүтээх магадлал өндөр байна. Хэрэв ингэж хүүхдэд өөрийн мэдлэгийг туулийн үнэн мэтээр тунхаглалын шинж чанартайгаар хүргэхийн оронд асуултанд нь аль болох обьетив шинжтэй товчхон ч гэсэн хариулах ядаж асуулт асууснынх төлөө уурлаж түүнийг цааш түлхэхгүй байх нь чухал. Тэхлээр шавьтайгаа, охинтойгоо, хүүтэйгээ, ачтайгаа, зээтэйгээ ярилцахдаа дургүйцэж болохгүй гэдгийг дээрхээс ойлгосон байх гэж найдаж байна. <br />
Уг нь товчхондоо бол дээрх санаа хэрэгжүүлчихвэл бүтчих ажил боловч бодит байдал дээр хүүхэдтэйгээ элэн далангүй тэгш эрхтэй ярилцдаг багш эцэг эх өвөө эмээ ховор тул боловсролын байгуулаг уг үүргийг хүлээж авахаас өөр аргагүй юм. Нэгэнт хүнийг хүмүүжүүлэх хөгжүүлэх боловсруулах мэрэгшүүлэх үүрэг хүлээсэн байгуулга уг ажиллыг өөртөө хүлээж авсан бол нэр төртэйгээр мөн чанраар нь хэрэгжүүлэх нь чухал. Үүний тулд өөртөө үргэлж асуулт агуулж байдаг философи хэмээх судлагдхууныг бага ангийн хичээлийн хувиарт оруулах хэрэгтэй. Философи гэхээр хоосон онол сургаал цэцэрхэл буюу философийн түүхийг зааж болохгүй. Үг болоод илэрхийлэх утга хоорондын холбоо хамаарал хийгээд тухайн үеийн онол сургаалийг боловсруулхад судлаачид тулгарч байсан асуудлуудийг үүсгэж хүүхдүүд өөрсдөө тухайн үзэл баримтлалын гол томьёлол агуулгыг багшийн жолоодлого болоод мэдлэг бүтээх тэмүүлэлдээ хөтлөгдөг шинэ санаа ойлголтыг өөриймшүүлж авах юм. “Философийн сургалт нь юун түрүүнд үгэн сэтгэлгээ, хэлний утгуудыг ашиглах үйлдэл хийх сургалт байдаг. Өөр ямарч сургалт философийн адил хэлний утгийн санлуу орж ойлголт ба түүний утга үг үгийн илэрхийлэх чадварын холбоо хамааралруу хандсан дадал хийгддэггүй байна” /1,61/ . Уг санааг эсэргүүцэхчид хүүхдэд философийн ойлголт котигорыг ойлгох үгийн сан хийгээд хийсвэр сэтгэхүй байхгүй гэж үздэг. Гэтэл хүн бага насандаа маш их ачаалалтай байдаг байна. Ярьж сурах үгийн утгын ойлгох тоо бодох зэрэг үйлүүд нилээд нарийн төвөттэй боловч яах аргагүй амьдралд нь тулгардаг сурхаас өөр аргагүй байдалд хүргэдэг байна. Энэ нарийн төвөгтэй үйл ажилгааний учрыг тодорхой хэмжээгээр олсонч ертөнцийг үзэх үзэл, үнэт зүйлсийн тогтолцоо нь гүн бат төлөвшиж амжилгүй өөртөө асуудал агуулан сургуульд ордог нь бага ангийн хүүхдэд философи заах үндэс болж байгаа юм. Гэхдээн илүү хэрэглээрүү чигэлсэн үйлдэл болон ойлголтын цаад мөн чанрын тухай яриа үүсгэх нь чухал. Манай боловсролын тогтолцоо хоосон мэдлэг онол сургаалийн дамуулснаар хүүхдийн амьдрал прагтикаас холдож сурах хүслийг буруулдаг байна. Дэлгэрүүлбэл өнөөгийн хүүхдийн үгийн сан мөхөс философийн ойголтын утга агуулгын ойлгохгүй байгаа нь боловсролын байгуулгатай холбоотой. Нэг үгээр хэлбэл үгийн утгын ойлгох үйл ажиллагааг нь боловсролын өнөөгийн тогтолцоо үгүй хийж байна. Урьд өмнө нь сонсоогүй шинэ үг ойлголтыг хүүхдэд тайлбарлахдаа хэт хийсвэр төвшинд амьдралаас нь салгаж хүргэдэг нь хүүхдийн сурах итэвхий хийгээд үгийн утгийн эрэлд хатсан их аяныг нь удаашруулдаг бололтой. Мөн боловсрол байгуулгын мэдлэгийн хүрээний үгээр үгийн сангаа хязгаарлаж хэт акидемик чигэлийн үгээр ойлголтыг тодорхойлох гэж оролдог нь уг судалгааны обьектийг явцуу хүрээнд тайлбарлахад хүргэдэг байна. Өөрөөр хэлбэл хүүхдүүд философийн ойлголтыг ойлгох үгийн сантай боловч боловсролын хямралтай холбоотойгоор үгийн сангийн хязгааралснаар ойлголтыг ойлгохгүй мэт харагдаж байна. Угтаа ойлгож байгаа бөгөөд илэрхийлэх гэхээр тохирох үг олдоггүй дэмийл дохиж зангаж сармагчин мэт авирлахад хүргэдэг байна. <br />
Бид худал зүйл яриагүй гэдгээ батлах зорилгоор “Хүүхдэд зориулсан философи” номын 165-174 р хуудсанд бичэгдсэн туршилтуудаас хоёр туршилтыг танилцуулж байна. Уг судалгааг эхлэхэд болон дуусаны дараа оюуны чадварыг нь илэрхийлэх тестээр шалгалт авч харцуулах маягаар дүгнэсэн байна. <br />
Ренд-скул дахь туршилт: 5 р ангийн 40 сурагчийн туршилтын ба хяналтын 20 бүлэгт хувааж туршилтын бүлэгт 9 долоохонгийн турш 40 минутаар 18 удаа хичээл ороод дүгнэж үзхэд хяналтын бүлгээс 27 сараар түрүүлж буй үзүүлт гарсан байна<br />
Ньюар дахь судалгаа : 5, 6 ангийн 400 хүүхдийг мөн хоёр бүлэг болгож нэг улирлын турш хичээл зааж доорх үзүүлэлтээр шалгасан байна. <br />
1. Уншсан эхийнхээ гол санааг тайлбарлах чадвар <br />
2. Уншсан эхдээ дүгнэлт хийх чадвар <br />
3. Уншсан эхийнхээ бүрдэл хэсгүүдийг нарийвслан бүрэн ойлгох чадвар <br />
4. Эх дэх үсийн утгийг зөв танин мэдэх чадвар зэргийн харгалзан дүгнэхэд дунджаар 2-8 сар нэг хүүхэд 2,5 жилээр ахисан үзүүлэлт гарсан байна <br />
Гэхдээн хөгжлийн төвшинг хугацаагаар яаж илэрхийлсэн зэрэг нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд илэрхийлэх боломж байгаа эсхэд эргэлзэж байна. Мөн хүүхдүүдээ туршилтын болон хяналтын бүлэгт хувиарлахдаа ямар аргачилал хэрэглэсэн хичээлийн агуулга ямар байсан зэрэг нь тодорхойлгүй байна. Жишээ нь улирлын турш туршилтын төгсгөлд авах тестэндээ туршилтийн багаа бэлдээд хяналтын багаа жирд нь орхисон бол судалгаа үннээс хэвийх нь зүй биз. Харин түүний оронд нэг зүйлд хоёр өөр аргаар бэлдээд хооронд нь харьцуулсан бол оновчтой байсан болов уу .<br />
<br />
Диалогийн тусламжтайгаар дээд эрэмбийн сэтэгхүйг төлөвшүүлэх нь<br />
Араатан амьтан ангаа хараад товтлох зан чанарыг рефлекс гэдэг. Үүнтэй нэг адил шинэ ойлголтруу хүний сэтгэхүй довтолж араатан амьтан хоолоо дуртайяа тасчиж иддэг шиг ойлголтыг задлан шинжилж өөриймшүүлэх дадал зуршилийг рефлексив шинж гэнэ. Өөрөөр хэлбэл шинийг мэдэх тусмаа мэдэхгүйгээ мэдэрч, өөрийн мэдлэгээ өрөгжүүлэн тэлж, тэр хэмжээгээрээ өөрийгөө таниж, боловсруулах хэв шинж юм. Ийм шинж хүнд л байдаг. Шүүмжлэлт сэтгэлгээ гэдэг нь аливаа мэдээлэл мэдэлгийг шууд үнэн, бодитой гэдгийн гайхан бишрэлгүй, өөрийн өмнөх мэдлэг, туршлага болон тухайн ойлголтын дотоод зөрчилийг шүүн тунгааж хүлээж авах чадвар юм. Уг ойлголтоо боловсронгуй болгож өөриймшүүлж авахын тулд үргэлжлүүлэн бодож өөрийн болон бусдын санаа бодлын сул талыг илрүүлэх дадлыг бүтээлч сэтгэлгээ гэнэ Харин дээд эрэмбийн сэтэгхүй гэдэг нь дотооддоо зөрчилгүй бодомж, дүнэлт гаргах чадварыг эзэмшинсэн байдал нь юм. Өөрөөр хэлбэл учрын учир шалтгааны шалтгааныг хайж зөв мэдлэг бүтээх арга зүйд суралцсан хүний сэтгэн бодох чадвар юм. Мөн дотоод “баялаг мэдээлэл агуулсан тууштай зохион байгуулагдсан тайлбарыг баримжаалсан” /1,142/ агууллах бүхий мэдлэгийн цогц гэж тодорхойлж болох юм. “Дээд эрэмбийн сэтгэхүйд суралцах явцад байнга гардаг алдаа нь боловсролын салбар дахь судалгаануудад зонхилдог иш үндсүүдийн явцуу байдлаас шууд урган гардаг юм” /1,143/ Дэлгэрүүлбэл нэгжээс бүхэлрүү шилжих танин мэдэхгүйн хэлбэр нь хэт явцуу хүрээнд эцсийн дүгнэлт маягаар хүрдэг байна. Өөрөөр хэлбэл тухайн обьектийг хөгжил хөдөлгөөнд нь бус тухайлсан обьектоо дангаар нь салгаж бусдаас ямарч хамааралгүй тогтонг зүйл мэтээр ойлгуулхаас гадна субьектив шинжтэйгээр дамжуулдаг тухай өгүүлжээ. Үүнээс Монгол хүнд дээд эрэмбийн сэтгэхүй бий болгох боломж байгаа юм. Учир нь Монголчуудын сэтгэхүйн хэв маяг нь бүхлээс нэгжлүү шилждэг онцлогтой. Дэлгэрүүлбэл нэг том ойлголтоос түүнийг бүрдүүлж байгаа нэг ойлголтыг салган авч учрын учир шалтгааны шалтгааныг хайдаг бидэнд дээд эрэмбийн сэтгэхүйн нэг элимент байна үзэж болно. Дээд эрэмбийн сэтэгхүй диалогитой яаж холбогдохыг тайлбарлахын өмнө диалогийн талаар товч өгүүлье. <br />
Судлаач Т. Нэмэхжаргалын “Диалогийн философи утга ба боловсрол” бүтээлд бичсэнээр диалогийн шинж чанар бүхий танин мэдэхгүйн арагчиллыг ихэнх философичид ашгилдаг байсан. Уг аргачиллыг үндэслэгч нь Сократ Платон нар бөгөөд диалоги хийхийн тулд “1р асуулт хариултаар бодол сэтгэлгээг зөрчилд оруулж ухаарал эргэцүүллийн зүг залж болдог 2 р өөрийгөө ухаарч танингэдэг нь угтаа мэдлэгтэйгээ ажиллах үйл явц” /2, 17/ гэсэн хоёр үндсэн зарчимийг баримтлах ёстой. Фихте гурван бийгийн тухай өгүүлсэн байдаг “эхний би нь мэдлэгийг баталгаатай эсхийг тодорхойлох бөгөөд энэ нь би гийн эрэгцүүлэх шүүн тунгаах чадварын ач тусаар хэрэгжинэ. Удаах би нь хүний байгалийн уг чанар сэрэл мэдрэхүйн илрэл болох би биш би юм”/2, 21/. Сүүлийн би нь дээрх хоёрын нэгдэл буюу диалог ёсоор бол эцсийн бодомж юм. Фихтегийн нэрэлснээр үнэмлэхүй би бөгөөд бурхантай дүйх обьектив шинжтэй зүйл юм. Фрейд би, тэр( id ) сүпер би гийн тухай өгүүлжээ. “Би” нь өөрийн ухамсарлагдсан үйлдэл үйл ажиллагаа, ойлголт тухайн хүнд өөрт бүрэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдал. Тэр буюу id далд ухамсар өөрт бүрэдсэн өөрийг нь учир бүтүүлэг шалтгаанаар залж түлхэж байдаг хүчин зүйл. Сүпэр би энэ нийт хүн төрлөхтөнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн үнэт зүйлсийн тогтолцоо диологийн үүднээс авч үзвэл сүүлийн дүгнэлт юм. “Гегель диалегтик танин мэдэхгүйн бүдүүвчийг даарх байдлаар томьёлжээ. Үүнд<br />
1. Эерэг болон сөрөг ойлголтуудын нотолсон болон үгүйсгэсэн үндэслэлүүд эдгээрийг тезис ба антитизес гэж нэрлэнэ <br />
2. Тезис ба антитезисийн хоорондын харилцаа шүтэлцээ бие биенээ нөхөн гүйцээх чанар, нэг нөгөөгийнхөө агуулгыг тодорхойлох чанар буюу ойлголтуудын рефлексив харилцааг тодорхойлох <br />
3. Дээр хоёрын үр дүн буюу тизес антитизес хоёрыг нийлэгжүүлсэн байдлаар илэрхийлэх шинэ ойлголт тодорхойлолт гэж томьёлжээ” /2,25-26/ <br />
Хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийн хувьд Сократын диологийг илүү боловсронгуй болгож шинжлэх ухааны арга зүйн төвшинд хэрэглэдэг. Уг аргачиллыг товч танилцуулвал:<br />
1. Бичвэр буюу текстийг уншиж асуудлыг илэрхийлэх арга хэрэгсэл болгож ашиглана. Текст нь энгийн нэг тохиолдол байж болохгүй бөгөөд асуумтгай, дотроо задаргаатай, асуудал дэвшүүлсэн шинжтэй байх шаардлагатай. <br />
2. Текстэй холбогдолтой асуултууд болон санаануудыг дэвшүүлнэ. <br />
3. Асуудлуудыг томьёолж таамаглал дэвшүүлнэ. <br />
4. Таамаглал бодомжоо шалгууруудтай харьцуулна. Шалгуур гэдэгт “хууль зүй тогтол, дүрэм журам, ёс жаяг, тушаал захирамжууд, сургааль номлол, хэмжээ, нөхцөл байдал, хил хязгаар, гэрээ, нийгмийн хэм хэмжээ, нийтээр дагаж мөрдөх чиг шугам, зарчим, санамж, анхаарах зүйлс, тодорхойлолтууд, эрхэмнэлүүд, зорилго, зорилтууд, зөн совин, гэнтийн ухаарал, үнэний нотолгоонууд, баримт баталгаанууд, аргууд, хэмжилтүүд” /1, 68/ гэх мэт зүйлс орно. <br />
5. Оновчгүй таамаглалыг орхих болон хооронд нь нэгтгэх замаар хамгийн оновчтойг нь үлдээнэ. <br />
6. Бодомж 2 буюу сайн бодомж гаргана. Сайн бодомж нь угтаа дэвшүүлэн ярилцаж буй асуудлын шийдэл болж чадна гэж үзсэн, хамгийн найдвартай, тухайн үедээ эцсийн гэж тооцогдох хариулт байна.<br />
Уг аргачиллын эхний гурван үе шат нь дээд эрэмбийн сэтгэхүйн өргөн агуулгатай байх нөхцөлиийг хангаж сэдэв, ойлголтоо задалж харилцаа холбоог нь тодорхойлход чиглэнэ. 4-р шат нь ойлголтын баталгаа нотолгоонд үндэслэгдэх нөхцөлийг хангаж хүн төрөлхтний түгээмэл үнэнд харьцуулна. Сүүлийн хоёр шат нь бодомжийг дотоод зөрчилгүй байх нөхцөлийг хангаж баталгаа нотолгоо ахиж сайжруулах засаж залруулах үйлдлийг хийнэ. Эцэст нь тэмдэглэхэд тухайлсан үе шат уг нөхцөлөө арай илүү хангаж байгаа гэдэг утгаар ойлгох нь зүй бөгөөд үе шат болгон өргөн агуулгатай, үндэслэгэтэй, зөрчилгүй байх нөхцөлийг зохих хэмжээгээр хангаж байж сая дээд эрэмбийн сэтгэхүйн дадал бүрдэх дасгал болох юм. <br />
Эрх зүйн ухамсарын тухай ойлголт<br />
Хүн төрөлхтөн эрх зүйт төртэй ардчилсан нийгмийг түгээмэл сонгож түүний үнэт зүйлсийг бэхжүүлэхийн төлөө ажиллаж амьдарч байна. Тэдгээр үнэт зүйлсийн нэг нь хууль дээдлэх ёс буюу эрх зүйн ухамсар. Гэхтээн эрх зүйн ухамсар ба хууль дээдлэх ёсыг яг адилхан гэж ойлгож болохгүй. Энэ хоёр бол нэг зүйлийн тал өөрөөр хэлбэл эрх зүйн ойлголт хүний итгэл үнэмшил үнэт зүйлсийн тогтолцоонд тодорхой байр эзэлсэн байдлыг ухамсар гэх бөгөөд эрх зүйн харилцаанд оролцохдоо хуулийг хэрэгжүүлж байгаа байдал нь хууль дээдлэх ёс буюу эрх зүйн соёл юм. Эрх зүй гэдгийн хүний дагаж мөрдвөл зохих хэм хэмжээ гэж ойлговол бидний анх дүрэм журам нь ёс суртхууны ойлголт бөгөөд дараа нь шашны номлол эцэс сүүлдээ заавал дагаж мөрдөх шаардалгыг төрийн албадлагаар хангадаг эрх зүйн хэмээх ойлголтууд тухайн цаг үедээ тус тус нийгэмд хүчтэй нөлөөлсөн байдаг. <br />
Ёс суртхууны ухамсар<br />
ёс суртхууны ухамсарын өмнө ёс зүйн тухай товьч өгүүлвэл. “Ёс зүйн судлах зүйл нь хүнээс ертөнц ба юмс үзэгдэлд хэрхэн хандах вэ гэсэн асуудал” /3, 9/. Өөрөөр хэлбэл хүн хүнтэйгээ, хүн байгальтайгаа, хүн ахуй орчин эд юмстай яаж харьцах тухай харьцангуй өргөн шинжтай судлагдхуун юм. Шинжлэх ухаан гэж үзхэд их төвөгтэй шинжлэх ухааны ойлгоход оюун ухааны чадамж хэрэгтэй байдаг бол ёс зүйг ойлгоход хүний дадал төлөвшил хэрэгтэй байдаг. Гэтэл ёс зүйн сургаалтнууд ёс зүйтэй байхад мэдлэг чухал гэсэн байдаг. Дэлгэрүүлбэл аль нь муу аль сайн зэргийг мэдэхгүйгээс ёс суртхууны алдаа хийхэд байна. Өөрөөр хэлбэл хүн төрөлхний танин мэдэхүй ухаан ба сэтгэлээс бүрдэх ёстой гэж үзвэл шинжлэх ухаан унааны буюу аргын талыг чухалчидаг бол ёс зүй нь сэтгэл буюу билгийн талыг чухалчилдаг зэрэг олон өвөрмөц шинжтэй өргөн ойлголт. Ёс зүй бол тодорхойлон бичих шинжлэх ухаан биш, баримтад тулгуурлах боломжгүй бөгөөд гол зорилго нь түүний үүсэл хөгжил тулгуур зарчмуудыг тодорхойлход оршино гэж И.Канты тэмдэглэснээс тодорхой харагдана. <br />
Ёс зүй гэдэгийг тодорхойлчихсон болохоор түний ухамсарын тухай өгүүлэх нь зүй биз. Ёс зүй нь нийгэмд үнлэмжийн, танин мэдэхүйн, хүмүүжлийн, ертөнцийг үзэх үзлийн гэсэн үүргийн гүйцэтгэж өөрийн ухамсарыг төлөвшүүлдэг. <br />
Үнлэмжийн үүрэг: Үнлэмжийн үүргийг нийгмийн ухааны улс төр, шашин, эрх зүй, эдийн засаг, урлаг зэрэг салбарууд өөрийн үүрийг гүйцэтгэж хүнд үнлэмжийн тогтолцоог бий болгодог. Өөрөөр хэлбэл эдгээрийн түгээмэл шинж буюу сайн муу, зөв буруу зэргийг тодорхойлж хүний амьдралын бүхийл хүрээг хамардаг ойлголт юм. Дэлгэрүүлбэл дээрх салбаруудыг уулзвар дээр хүний сэтгэлийн талыг өнгөлж байдаг үнлэмжийн тогтолцоо юм. <br />
Танин мэдэхүйн үүрэг: Энэ үүрэг нь “нийгмийн бодит байдал мөн нийгмийн тодорхой орчинд оршин буй ёс суртахууны үнлэлт, зан байдлын хэм хэмжээнд хандсан хоёр чиглэлтэй”. /3, 105/ Эхний чиглэл нь нийгэмд гүйцэтгэх үүрэг юм. Уг үүргээ онолын обьектив мэдлэгийн төвшин буюу ёс суртахууны ерөнхий зүй тогтол хөгжилийн механизим зэргийг тодорхойлсноор гүйцэтгэнэ. Дараах нь хувь хүнд илүү хандаж ердийн субьектив мэдлэгийн төвшин буюу ёс суртахууны ойлголтыг хувь өөрийнхөөрөө ойлгож нийгэмд зохицон амьдрах ухаан юм. <br />
Хүмүүжлийн үүрэг: Ёс суртахууны “хүмүүжлийн ситем нь агуулгаараа 1-рт хүмүүс өөрийн үйлдлийг нийгмийн эрх ашигтай зохицуулахнь заалшгүй болохыг ухамсарлуулах 2-рт хүмүүсийг ёс суртахууны хэм хэмжээтэй танилцуулах 3-рт ёс суртахууны мэдрэмжийг төлөвшүүлэх” /3, 108/ гэсэн 3 үүргийг гүйцэтгэдэж байж хүний хүн болгож буюу биологийн араатанлаг шинжээс хүний мөн чарант хамаарах сэтгэлийн талийн үнэс зүйлийг бүрдүүлдэг байна <br />
Ертөнцийг үзэх үүрэг: Ёс суртахуун нь зүгээр ч нэгхэм хэмжээ биш бөгөөд тодорхой нэгхэм хэмжээг ертөнцийн зүй тогтол түгээмэл хуульд зохируулж үндэслэж байж нийгэмд бэхждэг онцлоготой. Ингэхийн тулд хүний энэ ертөнцөд эзлэх байр суурийн тодорхойлж ертөнцийн талаар тодорхой төсөөллийг бий болгох нь чухал. Энэ үүргийн шинжлэх ухаан хавсран гүйцэтгэнэ. Өөрөөр хэлбэл шинжлэх ухаан хатуу тооцоо буюу аргын талын мэдлэг бүтээж, ёс зүй сэтгэл талыг нь барьж мэдлэг бүтээснээр сая ертөнцийг үзэх үзэл төлөвшдөг байна. <br />
Дээрх дөрвөн үүргийн гүйцэтгэсний дүнд хүн хүнтэйгээ, хүн нийгэмтэйгээ, хүн ертөнцтэй хандах дотоод итгэл үнэмшил, мэдрэмж, төсөөллийн нийлбэр буюу ёс суртхууны ухамсар төлөвшдөг байна. “Агуулгаар нь хувийн ба нийгмийн гэж ангилна. Хувь хүний ухамсар нь нийгмийн ёс суртахууны ухамсартай харилцан үйлчлэлцэх явцад төлөвших бөгөөд энэ хоёрын хооронд маш нарийн төвөгтэй харилцаа явагдана” /3, 100/ Өөрөөр хэлбэл хувийн ёс суртахуун нь хүн төрөлхтний ертөнцийн талаарх төсөөлөл үнэт зүйлийн толтолцооноос өөриймшүүлж ойлгож авсан байдал юм. Нийгмийн ухамсар нь онлын ба ердийн төвшинтэй байна. “Үүнээс ердийн ухамсар нь ихэвчлэн дадал заншил, уламжлалын хэлбэрээр илэрдэг өдөр тутмын амьдрал үйл ажиллагааны үнэлэлт зан суртхууны мэдрэмж юм” /3,100/ Онлын ухамсар нь шинжлэх ухааны нарийн судалгааны үндсэнд бүрэлдэх бөгөөд “хүний оршихуйн амин гол асуудалд чиглэсэн, тодорхой зорилго чиглэлтэй, дэс дараалалтай, рациональ шинжтэй, системчилэгдсэн мэдлэг байдгаараа онцлоготой”. /3, 101/ Энийнээр хэлбэл нийгмийн ухааны доктаруудад байдаг ёс суртхууны ухамсар гэж явцууруулан ойлгож болох ч доктор бүр ёс суртхууны төлөвшил сайтай гэж дүгнэвэл өрөөсгөл ойлголт болно. Мөн ёс суртхууны ухамсар төлөвшхөд нөлөөлөх хүчин зүйлд оюун ухаан, мэдрэмж, хүсэл зориг нөлөөлдөг. Дэлгэрүүлбэл зөв буруун ялгах мэдлэгтэй, сайн мууг мэдрэх мэдрэмжтэй, үнэн шудрагаар амьдрах хүсэл зоригтой байх нь ёс суртхууны ухамсар төлөвшихөд нөлөөлдөг байна. <br />
<br />
<br />
Эрх зүйн тухай философи үзэл баримтлал<br />
17-р зууны үед дэлийн зарим газар үйлдвэрийн шинэ эзэд төрж зарим газар хөргөтний хувьсгал ялж феодлист нийгмээс капиталист нийгэмд шилжсэн шилжилтийн үе байлаа. Шинжлэх ухаан хийгээд тэнник нехнологи хөгжиж үйлдэврийн эздэд шинэ хууль эрх зүйн орчин ертөнцийн тухай шинэ үзэл баримтлал үгүйлэгдэж түүний бий болгож байсантай холбоотойгоор орчин үеийн эрх зүйн тухай филосо фи үзэл баримтлал үүссэн байна. “Хөргөтний ертөнцийг үзэх үзэл, хууль цааз улс төрийн программын гол зорилго нь нийгэм дэх чөлөөт өрсөлдөөний дэмжиж, нийгэм өөрөө бүхэлдээ эрх злйн хувьд эрх тэгш иргэдийн нэгдэл байх, иргэд хоорондийн харилцааг нарийн нягт гэрээ хэлэлцээрт тулгууралсан байх, дээрх харилцааг эрх зүйн хэм хэмжээгээр баталгаажуулан зохицуулах явдал байлаа”/4, 110/. Уг үзэл баримтлал тухайн үеийн философичдийн бүтээлд хэрхэн тусгагдсаныг тарилцуулья.<br />
Гуго Гроций : Эрх зүйг төрөлхийн ба хүсэл зоргийн эрх зүй гэж хуваасан байдаг. Төрөлхийн эрх зүйд нь хүнд угаас заяагдсан өөр хоорондоо ухаалгаар холбоотой байх хүсэл тэмүүлэл бөгөөд зөвшөөрөгдсөн ба зөвшөөрөгдөөгүй үйлдлийн шалгуур болно. Харин хүсэл зоргийн эрх зүйн хүний өөрийн ухаан санаа хүсэл зоригоос үүсэх бөгөөд улс орны тодоодын хийгээд хүн төрөлтний харилцааг зохицуулна гээд дотоодын эрх зүйгээ иргэний хууль хэмээн нэрэлжээ. <br />
Томас Гоббс : “Эрх зүйн тухай сургаальдаа төрөлх эрх зүй ба жам ёсны хуулийг ягаж үзсэн. Жам ёсны эрх зүй нь бүх хүн өөрийнгээ хамгаалан оршин тогтнолоо олж авахын тулд хүч чадлаа хүссэн зорилгодоо ашиглах эрх чөлөө. Харин жам ёсны хууль нь хүний амь насанд халтай хэвийн амьдрахад саад болхуйц зүйлийг хориглосон дүрэм журам юм”. /4, 117/ өөрөөр хэлбэл хүнд угаас байдаг эрх чөлөө ба уг эрхэнд халдах боломжийг буруулах аргачиллыг боловсруулж доорх гурван томьёоллыг гарагжээ. <br />
1. Үндсэн буюу анхдагч жам ёсны хууль нь хүмүүс өөрсдийн аюулгүй байдлаа хангахын тулд харилцан зөвшилцөн сайн дураар нэгдэх, энхийг эрхэмлэх, түүний шаадлагад захирагдах явдал мөн.<br />
2. Чиний хүсээгүй зүйлийг хүмүүс чадм тулгахгүй байхын тулд чи хүсээгүй зүйлийг нь тэдэнд бүү хий<br />
3. Хүмүүс зөвшилцөн тогтоосноо заавал биелүүлэх шаардлагатай бөгөөд энэ нь шудрага ёсны эх үндэс болдог байна <br />
Жон локк Жам ёсны хуулийн хувь хүн бүрийн ухамсарлан дагах механизм нь бүх нийтийн аюулгүй байдал, халдашгүй дархан байдал, өмчийн бүрэн бүтэн байлыг хангахад хангалтгүй юм. Энэ сул талыг даван туулахын тулд төрийн бүрдүүлэх нийтийн гэрээ бөгөөд ийнхүү бүрэлдсэн төр иргэдийн шударгаар олж авсан өмчийг хамгаалах үндсэн үүрэг гүйцэтгэнэ. Хууль эрх чөлөөг хязгаарлах бус эрх чөлөөг эдлэх боломжийг олгох бөгөөд хууль үгүй газар эрх чөлөө үгүй гэж тэмдэглэж байсан байна. <br />
И. Кант Эрх зүйг төрөлхийн буюу жам ёсны эрх зүй, үүсмэл эрх зүй хэмээн ангилсан байна. Жам ёс хууль нь хүний мөн чанартай холбогдож шудрага ёсонд, үүсмэл нь хуулинд үндэслэх боловч хоёлаа ёс суртхууны түгээмэл хуулинд зохирагдана гэснээрээ эрх зүйг ёс зүйн үндэслэх ёстойг батлав. <br />
Г. Гегель Тэрээр хийсвэр эрх, ёс суртхуун, зан суртхуун гэсэн 3 ойлголтыг ялгаж тайлбарлахжээ <br />
1. Хийсвэр эрх: Энэ чөлөөт хүсэл зогийн гадаад ахуй бөгөөд хүмүүсийн харилцааний обьектив талийг илэрхийлж байдаг. Тиймээс энэ эрхийн хүрээнд өмчийн эрх зүй, гэрээний эрх зүй хууль бус зүйлийг хамруулан авч үзсэн <br />
2. Зан суртхуун: чөлөөт хүсэл зоргийн дотоод ахуй мөн бөгөөд энэ нь хүмүүсийн харилцааны субьектив талыг илэрхийлнэ. <br />
3. Ёс суртахуун: чөлөөт хүсэл зоргийн дотоод ба гадаар ахуйг аль алийг нь хамаарч дотоод ба гадаад ахуйн нэгдэл бөгөөд хүмүүсийн хоорондийн харилцааний обьектив хийгээд субьектив талыг аль алийг нь хамруулсан ойлгол юм <br />
Дэлгэрүүлбэл хийсвэр нь харилцааны харагдах ба хэлбэр, зан суртахуун нь агуулга буюу мөн чанар, ёс суртахуун нь уг эрх зүйн харилцаань яг юунаас үүсээд яаж илрээд байгааг нэгтгэн тайлбарлах ойлголт юм <br />
Орчин үеийн эрх зүйн тухай философи үзлийг дүгнэвэл эрх зүй нь ёс суртхуунд зархирагдах бөгөөд хүн мөн чанартай холбогдох ойлголт юм. Өөрөөр хэлбэл ёс суртхууны хэм хэмжээ нь албадлагыг хангаж чадахгүй байгааг төрөөр дамжуулж хийсвэр буюу хүсэл зоргийн шинжтэй хууль батлуулах шаардлагатай. Энэ хуулийг л хууль тогтоогчид ёс зүйд үндэслэх гаргах учиртай гэдгийг л тайлбарлана. <br />
<br />
Эрх зүйн ухамсарын тухай ойлголт<br />
Эрх зүйн ухамсар зөвхөн эрх зүйн тухай субьектив сэтгэгдэл, төсөөлөл төдийгүй, обьектив мэдлэг онол үзэл суртлын шинrтэй бөгөөд зүй тогтлынхоо хувьд дараах онцлоготой. <br />
1. Нийгмийн амьдрал дахь эрх зүй шинжтэй үзэл бодол мэдрэмж, төсөөллийн шинжүүдийг тусган илэрхийлнэ. <br />
2. Ийнхүү тусгахдаа хууль зүйн ойлголт, карегоруудыг бий болгох замаар оршин хөгждөг <br />
Эрх зүйн ухамсарыг бүрэлдэх шинж агуулгаар нь <br />
• Эрх зүйн үзэл суртал: төрийн болон улс төрийн бусад субьектээс хүлээн зөвшөөрсөн үзэл баримтлал онол номлол, үзэл санаануудын нэгдсэн систем бөгөөд обьектив ухамсарюм <br />
• Эрх зүйн сэтгэл судлал нийгэм эрх зүйн харилцаанд оролцогч хувь хүний эрх зүйн талаарх сэтгэгдэл, бодол, санаа, мэдрэмж төсөөллийн систем бөгөөд субьектив шинжтэй ухамсар болно <br />
Нийгмийн төвшингөөр нь <br />
• Шинжлэх ухааны онлын: эрх зүйн бодит байдлыг хууль зүйн танин мэдэхүйн арга зарчмаар судалсны үндсэн дээр бий болгосон ухамсар юм <br />
• Энгийн буюу ердийн: хүмүүсийн өдөр тутмын прагтик амьдрал дээрээс ургуулан танин мэдэж, ойлгох замаар бий болсон ухамсар <br />
Онцлого шинж чанараар нь<br />
• Хууль зүйн мэргэжлийн: хууль зүйн мэргэжлийн субьектээс хуулийг хэрэглэх үйл ажиллагаанд баримтлах ухамсар дотоод итгэл үнэмшил <br />
• Иргэний: нийгмийн гишүүдийн өдөр тутмын нийтлэг зан үйлийн хүрээнд баримтлах ухамсар <br />
Нийгийн амьдралд эрх зүйн ухамсарын үр нөлөө <br />
Эрх зүйн ухамсар гэдэг нь нийгэм дэхь эрх зүйн үзэгдэл, түүний бодит байдалд хандах үзэл бодол, мэдлэг оюун, онолын сэтгэлгээний бүрдэл цогц юм. Эрх зүйн нь зөвхөн хэм хэмжээний бүрдэл төдий байдлаар өөрийн зохицуулалтыг бүрэн илэрхийлэхгүй бөгөөд нийгмийн амьдралд үйлчилж чадсанаар хууль зүйн хүчин чадалтай болно. Эрх зүйн хэм хэмжээний хэрэгжилт хангагдах байдал нь эрх зүйн ухамсараас шалтгаалдаг. Нөгөө талаас эрх зүйн ухамсарын тусламжтайгаар аливаа субьект эрх зүйн харилцаанд хууль зүйн тодорхой байр суурьтай оролцох боломжтой болдог. Өөрөөр хэлбэл эрх зүйн хэм хэмжээний хэрэгжих үндэс нь болж өгдөг гэж ойлгож болно. Хууль нь эрх зүйн ухамсарын тусламжтайгаар нийгэмд амьдрах хүч чадлаа олж үйлчилдэг. Эрх зүйн ухамсар нь хуулийг бүтээх үйл явцад онцгой нөлөөтэй бөгөөд түүний агуулгыг зайлшгүй тусгана. Эрх зүйн ухамсарын нийгмийн амьдрал үзүүлэх нөлөө нь эрх зүйг төлөвшүүлэх чиглэгдсэн арга хэмжээ чухал байдаг. Жишээ нь хэрэглээний эрх зүй, хууль зүйн зөвөлгөө, мэдээллийн төв, суртчилгаа, сургалтал гэх мэт<br />
Энэ бүлгийг дүгнэвэл эрх зүйн хэмээх ойлголт нь ёс суртхуунд үндэслэх шаардлагтай байдаг боловч хууль тогтоогчидийн хүсэл зоргиос хамаарч ёс зүйд үндэслэгдэх магадлал нь буурдаг байна. Учир хүний хөгжлийн явцад нийгмийн харилцаа улам нрийн төвөгтэй болсноор ёс зүй өөрийн үүргээ бизлүүлэх боломжгүй болсон учир төрийн албадлараар хамгаалагдсан заавал дагаж мөрдөх шинжтэй хуулийг ёс зүйд хүндэслэж хууль тогтоогчид баталхаас өөр аргагүй байдалд хүрсэн байна. Тэхлээр эрх зүйн ухамсар гэдэг нь эрх зүйн талаарх хувь хүний тодоод итгэл үнэмшил бөгөөд хууль тогтоогчидийн хуулийн ерөнхий агуулгаас хараарч өөрлөгдөх боломжтой болсон байна. Нэг үгээр хэлбэл эрх зүй гэж үүнийг хэлнэ гэсэн нэгдсэн итгэл үнэмшил тогтох боломжгүй байна. Яагаад гэвэл бид хуульнд захирагдаж амьдрах учраас ёс суртхуунаас гадуур байсан ч дагаж мөрдөх ухамсартай байхаас өөр аргагүй. Ирээдүйд жинхэнэ эрх зүйг төлөвшүүлхийн тулд ёс суртхуулны үндэстэй эрх зүйн итгэл үнэмшилтэй иргэд бэлдэх. Эс бөгөөс эрх зүйн сэтгэлгээнд суралцах нь чухал болно. <br />
<br />
Хүүхдэд зориулсан философийн аргачиллаар<br />
эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлэх нь <br />
Хүүхдийн философи хийгээд эрх зүйн ухамсарын талаар өмнөх хоёх бүлэгт дэлэгрэнгүй өгүүлсэн дахин нурших нь илүүц. Хүүхдийн философийн аргачиллаар эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлхэд гурван хүчин зүйл нөлөөлж нэгдмэл нэг зорилгод хүрнэ. Үүнд диалоги, судлаачийн баг, хичээлд хэрэглэх тект зэрэг нь эрх зүйн ухамсар төлшүүлхэд өөр гэсэн үүргийг тус тус гүйцэтгэх юм. Энд эрх зүйн талаарх тодорхой төсөөлөл буюу эрх зүйн сэтгэлгээг төлөвшүүлхэд илүү анхаарна. <br />
Диологи эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлэх нь <br />
Даилоги гэдэг нь хоёр ба түүнээс дээш сүбьектүүдийн бие биенийгээ эрэгцүүлэлд дуудсан хөтөлсөн өөрийн боломж бололцоог нь нээж илрүүлсэн харилцаа яриа юм. Эрх зүйн ухамсарыг товч тодорхойлвол өөрийн хэмжээ хязгаарт байсан тохиолдолд өөрийнхөө эрхийг эдлэх боложтой гэдэг томьёлол хүний итгэл үнэмшил үнэт зүйлболж төлөвшсөн байдал юм. Уг итгэл үнэмшилийг диалоги хэрхэн бий болгох вэ гэсэн асуудал хөндөгдөнө. Диалогийн үрд дүнд “Чи” ба “Би” тодорхой хэмжээнд /хүрээнд/ нэгдэж “Бид” ийг үүсгэнэ. Өөрөөр хэлбэл хоёр ба түүнээс дээш субьектүүд өөрийн субьективизмийг тодорхой баталгаа нотолгоо, хүн төрөлхтний түгээмэл үнэн, няцаалтыг даван туулж уг диалогийн эцсийн дүгнэлт дараагийн диалогийн эхэл болсон нэгдмэл ойлголтыг бий болгодог байна. Үүнийг бий болгоход маш их эв нэгдэл, тэвчээртэй эргэцүүлэл, үнэнд тэмүүлэх хүсэл эрмэлзлэл, хүндэтгэл, зэргийг шаардана. Гол амин судас нь оновчтой асуудалд дуудсан асуулт түүний хариултийг нэгтгэх эв дүй болно. Диалогийн ерөнхий хүрээ нь ийм боловч түний ёс суртхууны хүрээ нь эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Диалогийн ёс зүйн талаас тайлбарлавал: <br />
1. “Субьектүүд нь бие биендээ үнэт чанар болж байх нь даилоги хийгдэх үндсэн нөхцөлийг хангадаг”/2, 57/. Дэлгэрүүлбэл үнэнийг олох гээд бие биендээ үндэслэл бүхий няцаалт хийхдээ харицагч этгээдээ дайсан мэт үзэж өөрийн зөв гэж сэтэлгүй харилцагч субьектийхээ үнтэй эргэцүүлэл үндэслэл бүхий санааг хүлээж авах сэтгэлзүйн бэлтгэлтэй байх нь чухал. Өөрөөр хэлбэл өөрийгөө хэт дөвүүлгэж харилцагчаа дорд үзэж түүний үл хүндэтгэх нь өөрийн санааны сул талыг харахгүйгээр барахгүй цааш хөгжих боломж бололцоо хийгээд өөрийгөө хэр хэмжээнд байгаа мэдх боломжгүй болно. Даилоги хийгдэх явцад ямар ч айдас шудраг бус зүйл байж болохгүй бөгөөд гагцхүү тэгш эрхэд суурилах нь чухал юм. Эс тэгвээл дэмийл нэг талыг барьсан туйлширал болж хувираад зосохгүй айлийн авгай нарийн ховоос үнлэмжээр доогуур мэдлэг бүтэх нягууртай. Үүнээс тэгш эрх шудраг ёс бие биенээ хүндэтгэхийн үнэ цэнийг ухамсарлана. <br />
2. “Шинэ санаа утга холбогдлыг үргэлж тодруулж дэмжиж байдгаараа оролцогчидйин бүтээлч чадавхи, соёлын төвшинг дээшлүүлнэ”/2, 57/. Нэг үгээр хэлбэл харилцаанд оролцогчид хөгжиж дээшлэх бөгөөд илүүл ихийг ойлгож соёлын үнэт зүйлсийн өөриймшүүлж нийгэмшилтийн хувьд ахиц гардаг байна. Өөрөөр хэлбэл хүн араатанлаг шинжээсээ холдож илүү хүнлэг, хүний мөн чанарт хамаарах шинжийг өртөө төлөвшүүлэх боломж нээгдэнэ. Дэлгэрүүлбэл соёлт хүн буюу бусадтай зохицон амьрах утга учир, ач холбогдлыг ойлгоод зогсохгүй хэрхэн ингэж амьдрах арга ухааныг өөрийн бүтээлч сэтгэхүйн тусалжтайгаар бий болгодог байна<br />
3. “Харилцаанд оролцогчид харилцан нэгдэх замаар асуудлыг шүүн тунгааж, үндэслэж байдаг, бас шүүн тунгаах замаар хамтран нэгдэж байдаг харилцаа” /2, 57/. Эцэст нь эв дэгдэлийн ач тусыг ойлгож хамтран ярилцаж бие биенээ хүндэтгэж харилцан хүлээн зөвшөөрөөгүй бол энэ мэдлэг хийгээд өөрийнхөө хэмжээ хязгаар, нөөц бололцоогоо мэдэх боломжгүй гэдгийг ухаардаг байна. <br />
Диалоги хийснээр эв нэгдэл, шудрага ёс, хүндэтгэл, тэгш эрх, зэргийн ач тусыг ухаараад зогсохгүй өөрийн хэмжээ хийгээд нөөц бололцоог тодорхойлж чаддаг байна. <br />
<br />
Эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлхэд судлаачийн хамтлагын үзүүлэх нөлөө <br />
“Чарльз Сандерс Пирсийн анх оруулж ирсан энэхүү хошоо үг нь эхлээд шинжлэх ухаан судалгаанд оролцогчдын прагтикт хандсан явцуу утгатай байв. Тэдгээр оролцогчид ижил зорилгод хүрхийн тулд адил арга хэргэлдэг гэсэн утгыг илэрхийлж байв”/1, 136/ Хүүхдэд зориулсан философийн хувьд өөр утгыг илэрхийлэх бөгөөд шинэ мэдлэг бүтээхийн тулд ангийн сурагчид тэгш эрхийн зарчимд суурьлаж өөрийн өөрийн санаа бодлыг үндэслэл нотолгоотойгоор илэрхийлснээр нэгдмэл нэг ойлголтыг бий болгож байгаа сурагчидын бүлгийг ойлгоно. Судлаачийн хамтлагын ач холбогдол нь “бие хүний толгойд төрсөн шинэ санаа нь хамтран зөвлөлдөх, мэтгэлцэх явцад илүү эмхэрч цэгцэрч хэлбэржих хамгаалалтын тогтолцоог олж авдаг байна”/1, 76/. Энэ утгаараа хүүхдийн философид судлаачийн хамтлагыг үнэнийг эрэлхийлэн мэдэхийг хүсэгчидийн хамтлаг эсвэл үнэнд тэмүүлэгчдийн бүлэг гэж нэрэлдэг. Судлаачийн хамтлаг нь нраийн зохион байгуулалтыг шааддаг нь энгийн шалдаг булдар яриагаар хичээл үргэлжлэх аюулаас сэргийлдэг. Ингэхгүй тулд багшаар удирдуулан дараах зарчимуудыг баримтлан ажиллаж байж сая судлаачын хамтлаг гэсэн агуулгыг илэрхийлдэг байна. Үүнд <br />
1. Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх нь үндэслэлтэй байх шаардлагатай холбоотой. Дэлгэрүүлбэл үнэнд хүрхийн тулд маш үр дүнтэй ярилцалгыг хичээлийн цагт багтааж явуулах шаардлага тулгардаг. Иймд дэмий зүйл ярьж бусдынха болоод өөрийнхээ цагыг хэмнэх үүднээс үндэслэлтэй зүйл ярих шаардлагатай. Цаашлаад үндэслэлтэй ярих нь асуудлын гол мөн чанар ач холбогдлыг ойлгох түлхүүр болно. <br />
2. Үзэл бодлын өрсөлдөөн нь хүчтэй үндэслэлтэй санааг хүлээн зөвшөөрөхтэй холбогдоно. Нэг үгээр хэлбэл өөрийн зөв гэж дэмий орилхийн оронд үндэслэл бүхий санааг нэмж баяжуулхад хамтран ажиллах хэрэгтэй. Хэдий өөрийн санааг зөв гэдгийг ойлгож байсанч үндэслэлээ олж чадахгүй байгаа сурагчид багш туслах шаардлагатай. <br />
3. Уран сайхнаар хийсвэрлэх бололцоо нь оюун ухааны хариуцлагатай холбоотой. Өөрөөр хэлбэл хүн төрөлхтний түгээмэл үннээс гажууд үндэслэл дэвшүүлэх логикийн алдаа гаргах, ёс суртхуунгүй үндэслэл дэвшүүлж болохгүй. <br />
4. Бусдыг шүүмжлэх эрх нь өөрийн шүүлжлэлийг сонсох чадвартай холбоотой. Нэг үгээр хэлбэл бусдыгаа сонс чиний зөв байх албагүй чи бусдыг шүүмжилсэн шиг ээ бусад чинь чамайг шүүлжлэх эрхтэй. <br />
5. Зарчимуудыг хамгаалах эрх нь тохиролцоонд хүрэх урлагтай холбоотой. Дээрх зарчимуудыг баримталж байж хүн бүрийн санаа бодлыг нэгтгэх нэгдсэн аргачилал боддог. <br />
6. Өөрийн байрь суурийг хамгаалах эрх нь хамтын эрэлд хувь нэмэрээ оруулахтай холбоотой. Нэмж хэлхэд чи өөрийн байр суурийг хэр зөв үндэслэлээрхамгаална төдий чиний хамтын дүгнэлт үнэнд ойртох болно. Гэхдээн зөрүүдэлд ёс суртхуунгүй логик алдаатай үндэслэл дэвшүүлж болохгүй. <br />
Дээрх зарчимууд бүгд хоорондоо уялдах бөгөөд эрх нь үүрэгтэйгээ нэгдэж байгаа нь хамтын хүч хийгээд эв нэдлийн ухамсарыг хүүхдүүдэд төлөвшүүлдэгээрэй эрх зүйн үндсэн ойлголтуудыг хүүхдүүд өөрсдийн үйл ажиллагааны явцад ухаарах бололцоо олгож байгаа юм. “Судлаачийн хамтлагт өөрийгөө илэрхийлэх, ярих бололцооны тэгш эрхийн зарчим бүрэн үйлчилж”/1, 100/ байдаг нь эрх зүйн ухамсар төлөвшихөд нөлөөлөх гол тулгуур болно. <br />
Хичээлд ашигладаг текст эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлэх нь <br />
Хүүхдэд зориулсан философи нь тодорхой нэг асуудал дэвшүүлсэн эх дээр ажилладагаараа онцлоготой. Тухайн эх нь нарийн боловсруулж хийсэн байх шаардлагатай бөгөөд олон янзийн субьектвизмийн байр суурийг оруулсан байхаас гадна эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлэх хичээл дээр эрх зүйн агуулгыг тусгасан байх шаадлагатай. Өөрөөр хэлбэл философийн утга агуулгатай өгүүллэг байх хэрэгтэй өгүүллэгийн агуулга нь “хууран мэхлэлт, хүч түрэмгийлэл, хулгай, үндэсний болон шашны мөгөлдөөн, хартамхи гэх мэт олон сэдьийг нэрлэж болно” /1, 101/. Жишээлбэл сургууль дээр гардаг зодооны тухай ярилцаж болохын зодоон ягаад үүсэх болов, асуудлыг заавал зодооноор шийдхийн ач холбогдол байдаг уу яагаад заавал зодолддог юм бэ, зодолдох нь шийдлийг олох цорын ганц гарц мөн үү, өөр хувилбарбайдаг юм бол яагаад зодолдоход хүрдэг вэ, зодолдох нь зөв үү буруу юу гэх мэт асуултаар ярилцлага өрнүүлж болох юм. Гэхтээн эрх зүйн хичээл дээр уг асуудлыг эрх зүйн талаас нь ярилцах нь чухал. Энэ мэт энгийн бөгөөд өөрт дохиолдсон явлыг шүүн тунгаах нь ахиж ийм үйлдэл хийхгүй байх итгэл үнэмшил төрүүлэнэ. Мөн иймэрхүү сэдвээр олон дахин ярилцасний дүнд асуудлын шийдлийг олох тодорхой аргачилалд суралцах бөгөөд энэ ньт хүний дотоод ухамсар, итгэл үнэмшил, үнэт зүйлийн тогтолцоонд өөрийн байр суурийг эзлэх юм. Хамгийн гол нь асуудалд хандахдаа шүүмжлэлт шинжтэй биш асуудлыг өөрөөр шийдвэрлэх арга зам байсан талаар ярилцах нь зүйтэй. Ахиад тийм авир гаргахгүй байх талаас ярилцана гэхээр чи энэ удаа зодолдсон явдлыг чинь ангийхан чинь нэг удаа анхааруулаад өнгөөрөөх саналтай байна гэж биш ахиж тиймэрхүү үйлдэл хийх нь өөрт нь болоод бжсад нөхдөд нь ямаөр эрэсдэл авчирч болзошгүйг ангиараа ярилцаж шийдэл хийгээд хувилбаруудыг боловсруулж, боловсруулхад золоонд оролцогчийн санаа бодлыг тусгах боломжийг олгох хэрэгтэй. Энэ мэт энгийн зодооноос эхлээд багш сургуулийн харилцаа, дарга ажилтны харилца, бүс нутаг хийгээд олон улсын асуудал, улс төрийн үйл ажиллагааг тайван замаар хийх боломж бололцооны талаар ангийн сурагчид ярилцаж болох юм. Хамгийн гол асуудал дэвшүүлсэн эх нь олон талын байрь суурийг илэрхийлж шийдлийн олон хувилбарыг боловсруулж болхуйцаар төлвөлнө. Гэхтээн тэдгээр олон хувилбараас хамгийн оновчтой гэсэн нэг хувилбарыг сонгохын төлөө эрх зүйн талаас шинжилгээ хийх бөгөөд ингэхдээ хууль дүрмийг ашиглах нь ЕБС д боломжгүй гэдэг тодорхой. Тэхлээр хүн төрөлхтний түгээмэл үнэнд захирагдаж ажиллах хэрэгтэй. Ернэ хууль ашиглах шаардлага ч байхгүй учир тэд бол мэргэжлийн эрх зүйчид биш бөгөөд хууль ашилах нь эрх зүйн мөн чанар биш хэлбэрийг илүүд үзхэд хүргэнэ. Энэ хичээлийн үед тухайн асуудлын шийдлийг олохдоо нийгмийн хэлбэршсэн харилцаа талаас нь хандах биш тухайд асуудлын дотоод мөн чанарт нэвтэрч яг түүнд тохирох шийдлийг олсноор хууль гэдэг бол түгээмэл шинжтэй хэлбэршсэн харилцааг зохицуулдаг ерөнхий шийдэл байдаг нь асуудлыг яг үнэн бодьтой шийдэх боломж буурдаг гэдгийг ухаарна. Өөрөөр хэлбэл эрх зүйн зөрчил гаргах нь хуулиар шийдүүлхэд хүрэгдэг бөгөөд хууль оновчтой шийдвэр гаргах магадлалтай байдаг учир эрх зүйн зөрчил гаргахгүй байх нь чухал гэдгийн сурагчид олон дахин ярилцасны эцэст өөрөө олж ойлгох болно. Мөн энэ мэт шудрага бус шийдвэрийг гаргахгүй байхын тулд хуулийг ёс зүйд үндэслэх учиртай ойлгох болно. Ингэснээр ирээдүйд эрх зүйн шинчлэл хийгдэх алхам тавигдах юм. <br />
<br />
Дүгнэлт<br />
Хүүхдийн философи гэдэг бол хүний рефлексив шинжид тудгуулан даилогийн тусалжтайгаар шүүлжлэлт болон бүтээлч сэтгэхүйг хөгжүүлж дээд эрэмбийн сэтгэлгээ төлөвших боломжийг нээдэг философидож сурах аргачилал юм. Уг аргачиллын гол зарчим нь чи мэдэхгүй байж болно би мэдхгүй байж болно. Харин бид хамтдаа үнэнд аажимаар хүрч болно гэсэн байдаг. Үүний тулд бүжиглэж сурахын тулд бүжгийн тухай лекц сонсхоос илүүтэй багштайгаа хамтран бүглэдэгийн нэгэн адил үннийг хайх эрэлд багш сурагчид хамран ажиллах үйлдлийн олон удаа давтаж хийснээр дээр зорилгод хүрдэг байна <br />
Эрх зүйн ухамсарын хувьд эхлээд эрх зүйн талаар ярих шаардлага гардаг эрх зүйн үүргийг эхлээд ёс суртхуун гүйцэтгэж байсан бөгөөд нийгмийн хөгжхийн хэрээр хүмүүсийн харилцаа нарийн төвөгтэй болж хэлбэршиж ирснээр ёс зүйгээс эрх зүй хэмээх ойлгол салж төрийн албадлагаар хэрэгжих хуулиар илрэх болсон байна. Эрх зүй ухамсар гэдэг нь хувь хүний тухайн нийгэмд зохилж байгаа эрх зүйн үзэлээс хамарах эрх зүйн талаарх тодоод итгэл үнэмшил юм. Тэхлээр эрх зүйн ухамсар нь агуулгын хувьд нэгдсэн ойлголт байдаггүй ч хүний мөн чанартай холбогдох шудрага ёс, тэгш эрх, хайрлах зэрэг түгээмэл ойлголт хэлбэршилийн төдий байдаг байна. Иймд эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлхэд ёс суртхууны ойлголтод тулгуурласан хэм хэмжээг бэхжүүлэх болом байгаа юм. Энэ болжийг ашиглахын тулд хүүхдийн философийн аргачиллыг ашиглавал илүү үр дүнд хүрч болно. <br />
Хүүхдийн философийн аргачилалд гурван тулгуур ойлголт байдаг. Үүнд даилоги, судлаачийн хамтлаг, хичээлд хэрэглэх эх гэсэн ойлголтууд багтана. Даилоги нь бие биенээ хүндэтгэх эв нэгдлийн ойлголтыг, судлаачийн хамтлаг нь тэгш эхийн ач холбогдлыг арай илүүтэйгүүр хүүхдэд ойлгуулах боловч нэг нь нөгөөгөө нөхцөлдүүлэх шинжтэй учир нэгдмэл байдлаар эрх зүйн ухамсар төлөвшүүлхэд өөр өөрийн үүргийг гүйцэтгэдэг байна. Хичээлд хэрэглэх текстийн хувьд асуудлын эхлэл болох бөгөөд агуулгаараа эрх зүйн тодорхой ойлголтыг хүүхдэд хүргэх боломжтой. Дэлгэрүүлбэл хичээл эхлэхэд хүүхдүүдэд текст өгөгдөх бөгөөд тухайн асуудлын шийдлийн олохын тулд судлаачын хамтлаг тэгш эрхийн үндсэн дээр диалогт оролцох бөгөөд диалог нь бие биенээ хүндэтгэлгүйгээр хийгдэх боломжгүй зүйл юм.Did.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-9155649987880329455.post-31382401483757541322010-11-29T23:10:00.001-08:002010-11-29T23:10:36.190-08:00Хүн төрөлхтөнийг дагаж бус дагуулах боломжХүүхдэд зориулсан философийг Монголд хэрэгжүүлэх нь<br />
Сайн байцгаа уу? Сайхан хаваржицгааж байна уу ? Хэрэв Америк хүн байгаа бол hi гэж мэндчилье. Америк хүнтэй онцгойлон мэндлээд байгаагын шалтгаан нь миний ярих сэдэв буюу “Хүүхдэд зориулсан философи” хөтөлбөрийг АНУ ийн профессор М.Липман, Э. Шарп нар боловсруулсантай холбоотой юм. <br />
Миний илтэглийн зорилго нь: <br />
• Хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөр гэж юу вэ ?<br />
• Хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийг Монголд хэрэгжүүлэх шаардлагатай юу ?<br />
• Монголд ямар аргаар яаж хэрэгжүүлэх вэ? гэсэн асуутуудад хариулахад оршиж байгаа юм.<br />
Хүүхдэд зориулсан философи гэдэг энэ холбоо үг анх сонсож байгаа хүнд үнхээр содон сонсогддог. Энэ бол зарим нэгэн хүний төсөөлж байгаа шиг бэлэн онол, сургаал, хоосон цэцэрхэл биш. Өөрөөр хэлбэл хүүхэлдэйгээ яаж хувцаслах, хүүхэлдэй нь өөрөөс нь юугаар ялгаатай цаашилбал хүүхдүүд яагаад хүүхэлдэйгээр тоголдог гэх мэт асуудлын учрыг олход нь туслаж, зөв сэтгэлгээрүү залах аргыг хүүхдэд зориулсан философи гээд байгаа юм. Нэг үгээр хэлбэл хүүхдийг сэтгэн бодхуй ба философидож сургах арга зүй юм. Энэ арга зүйн зүй гол онцлого нь диоллог буюу ярилцлагад тулгуурлах явдал. Дээрх аргачиллыг хэрэгжүүлсэн ангийн хүүхдүүд математикийн хичээлдээ гаргаж буй амжилт нь арга зүй хэрэглээгүй ангийн сурагчдын үзүүлэлтээс 36% аар харин хэлний хичээллүүд дээр бүр өндөр 66% д хүрсэн амжилтыг шалгалтууд болон сургалтын дүн харуулж байсан байна. Энэ мэт судалгааны дүгнэлтийг “Хүүхдэд зориулсан философи” нэртэй уг хөтөлбөрийн тухай тодорхой мэдлэг өгөх номны 165-173 дугаар хуудаснаас авч болно. <br />
Өөрт тохиолдсон нэг бодит явдлаар яриагаа үргэлжлүүлхийг хүссэж байна. Автобусанд явж байсан нэг охин өвөөгөөсөө асууж байна. Би хэзээ хоёр дугаар ангид орох юм бэ? Хоёр дугаар ангидаа өөр ангид орох уу? Хоёр дугаар анги хоёр давхарт байдаг уу? Намайг хоёр дугаар ангид орохоор хэн нэг дүгээр ангид орох юм бэ? Эдгээр асуулт бол нэг талаас хүүхдийн гэнэн асуулт гээд хайрахгүй өнгөрөх нь олон байдаг. Үүнийг нөгөө талаас нь авч үзвэл хүүхдийн асуумтгай, сониуч, юм бүхний учрыг олох гэсэн хүсэл эрмэлзэлэл. Уг тэмүүллийг бөхөөхгүй байх нь томчууд болон сургуулийн үүрэг байдаг гэсэн чухал санааг ойлгох хэрэгтэй байгаа юм. Гэтэл практикт эсэргээрээ байдаг. Тухайлбал эхлээд энэ дүрсийг цээжлээд “А” гээд дуудаж сурчихаад наад асуултаа асуу гэдэг. Харин үүний оронд дунд сургуулийн хичээлийг хувиарт хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйд суралцсан багшаар удирдуулан сонирохсон асуудлынхаа шийдлийг олж байх цаг гаргаж өгөх ёстой юм. Уг хичээл нь 1рт асуултыг оновчтой тавьж сурагчдыг өдөөх 2 рт ярилцаж эрэгцүүлснээр ерөнхий нэг шийдэлд хүрдэг Сократын диологын зарчимаар явагдах болно. Ингэж гэмээн сая сэтгэлгээний рефлексив шинжид суурилж шүүмжлэлт болон бүтээлч сэтгэлгээний тусламжтайгаар дээд эрэмбийн сэтгэхүйг өөртөө бий болгох боломж сурагчдад нээгдэнэ. Илтгэлийн санааг ойлгомжтой байлгах үүднээс дээрх ойлголтуудыг тайлбаралья. Араатан амьтан ангаа хараад товтлох зан чанарыг рефлекс гэдэг. Үүнтэй нэг адил шинэ ойлголтруу хүний сэтгэхүй довтолж араатан амьтан хоолоо дуртайяа тасчиж иддэг шиг ойлголтыг задлан шинжилж өөриймшүүлэх дадал зуршилийг рефлексив шинж гэнэ. Өөрөөр хэлбэл шинийг мэдэх тусмаа мэдэхгүйгээ мэдэрч, өөрийн мэдлэгээ өрөгжүүлэн тэлж, тэр хэмжээгээрээ өөрийгөө таниж, боловсруулах хэв шинж юм. Ийм шинж хүнд л байдаг. Шүүмжлэлт сэтгэлгээ гэдэг нь аливаа мэдээлэл мэдэлгийг шууд үнэн, бодитой гэдгийн гайхан бишрэлгүй, өөрийн өмнөх мэдлэг, туршлага болон тухайн ойлголтын дотоод зөрчилийг шүүн тунгааж хүлээж авах чадвар юм. Уг ойлголтоо боловсронгуй болгож өөриймшүүлж авахын тулд үргэлжлүүлэн бодож өөрийн болон бусдын санаа бодлын сул талыг илрүүлэх дадлыг бүтээлч сэтгэлгээ гэнэ Харин дээд эрэмбийн сэтэгхүй гэдэг нь нь дотооддоо зөрчилгүй бодомж, дүнэлт гаргах чадварыг эзэмшинсэн байдал нь юм. Өөрөөр хэлбэл учрын учир шалтгааны шалтгааныг хайж зөв мэдлэг бүтээх арга зүйд суралцсан хүний сэтгэн бодох чадвар юм.<br />
Дээд эрэбийн сэтэгхүйг Сократын диолгоор яаж бий болгох вэ? Сократын диолог нь товчхондоо асуудал дэвшүүлэх арга гэдгийг өмнө нь би цухас дурдсан. Асуудал дэвшүүлнэ гэхээр тахиа анхдагч уу өндөг анхдагч уу, амьдархын тулд иддэг үү идэхийн тулд амьдардаг уу гэх мэт асуулт тавиад хүүхдүүдийг талцуулан маргалдуулахийг хэлэхгүй. Харин асуудлын учрийг олж хамгийн гол нь үнэнд ойрхон, дотооддоо зөрчилгүй бодомж буюу дүгнэлт гаргахын төлөө бүгд нэг зорилготой ажиллах ёстой юм. Яг л Сүхбаатар жанжиний хэлсэнчлэн нэгэн зүгт зориглон хөдөлж мэдэхгүй чадахгүй бүхэнээ давах туулахыг диолог гэх бөгөөд даван туулах арга зам нь хувьсгалт тэмцэл биш бүтээлч ярилцлага байх болно . Хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийн хувьд Сократын диологийг илүү боловсронгуй болгож шинжлэх ухааны арга зүйн төвшинд хэрэглэдэг. Уг аргачиллыг товч танилцуулвал:<br />
1. Бичвэр буюу текстийг уншиж асуудлыг илэрхийлэх арга хэрэгсэл болгож ашиглана. Текст нь энгийн нэг тохиолдол байж болохгүй бөгөөд асуумтгай, дотроо задаргаатай, асуудал дэвшүүлсэн шинжтэй байх шаардлагатай. <br />
2. Текстэй холбогдолтой асуултууд болон санаануудыг дэвшүүлнэ. <br />
3. Асуудлуудыг томьёолж таамаглал дэвшүүлнэ. <br />
4. Таамаглал бодомжоо шалгууруудтай харьцуулна. Шалгуур гэдэгт “хууль зүй тогтол, дүрэм журам, ёс жаяг, тушаал захирамжууд, сургааль номлол, хэмжээ, нөхцөл байдал, хил хязгаар, гэрээ, нийгмийн хэм хэмжээ, нийтээр дагаж мөрдөх чиг шугам, зарчим, санамж, анхаарах зүйлс, тодорхойлолтууд, эрхэмнэлүүд, зорилго, зорилтууд, зөн совин, гэнтийн ухаарал, үнэний нотолгоонууд, баримт баталгаанууд, аргууд, хэмжилтүүд” /1, 68/ гэх мэт зүйлс орно. <br />
5. Оновчгүй таамаглалыг орхих болон хооронд нь нэгтгэх замаар хамгийн оновчтойг нь үлдээнэ. <br />
6. Бодомж 2 буюу сайн бодомж гаргана. Сайн бодомж нь угтаа дэвшүүлэн ярилцаж буй асуудлын шийдэл болж чадна гэж үзсэн, хамгийн найдвартай, тухайн үедээ эцсийн гэж тооцогдох хариулт байна.<br />
Ийм маягаар мэдлэг бүтээх нь ардчилалд суралцах сайн талтай юм. Ардчиллал гэдэг бол багаар болон бие даах чадварын нэгдэл дээр оршдог нийгэм. Өөрөөр хэлбэл ганцаараа хийж дийлэхгүй ажиллыг хамтын хүчээр, олонхыг саналаар шийдэх бөгөөд тухайн ажлыг хурдан шуурхай чанартай хийхийн тулд хамтран зүтгэгчид тус тусдаа үүрэг хүлээдэг. Хүн бүр өөрийн үүргээ зохих хэмжээнд гүйцэтгэж байж ажил дуусдаг. Үүний нэг адил дээрх аргаар хичээл заахад хүүхэд бүр оролцох бололцоог хангах бөгөөд хүн бүр сайн бодомж гаргахын тулд өөрийнг гэсэн үүрэгтэй оролцож эцэсийн дүгнэлтийг бүтээдэг байна. Мөн нэг нэгнийгээ сонсох, буруугаас зайлсхийх ,үнэнд түмүүлэх, эрч хүчтэй, хамтач зан чанарт суралцах боломжтой байдаг. Түүнчлэн ажил хэрэгч уур амьсгал бүрдэх нөхцөл болгодог. <br />
Монголд энэ аргыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай юу? Магадгүй зарим нэг хүн гадны бэлэн загвар хууллаа гэж болох юм. Хэрэв бид энэ аргыг сургалтандаа ашиглахаар болвол АНУ д хэрэгждэг 1-11 ангийн хичээлийн хөтөлбөрийг орчуулаад хэрэглэх боломж байхгүй. Учир нь хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зааварчилгаа бүхий ном 2005 оны байдлаар 17 оронд орчуулагдсан бөгөөд улс орон бүр өөрийн өвөрмөц онцлогт нийцүүлэх шаардлага зайлшгүй гардаг нь прагтикт нотлогдсон байна. Өөрөөр хэлбэл хичээл жижиг хэмжээний философийн өгүүллэгээр эхлэх бөгөөд уг текст нь хүүхдүүдийн сайн мэдэх сэдвээр асуудал дэвшүүлсэн маягаар бичигдсэн байдаг. Иймээс Америкт байдаг ойлголтыг Монгол хүүхдүүд ойлгож хичээлд идэвхтэй оролцох боломжгүй. Америкт хэрэглэдэг өгүүллэгийг Монголд хэрэглэсэнч текст үндсэн зорилгоо хэрэгжүүлж хүссэн үр дүндээ хүрч чадахгүй юм аа. <br />
Энэ аргачиллаар хичээл заахад хүүхдүүд хүлээж авах уу? гэж эргэлзэж байгаа хүмүүст багшлах дадлагын үеэр хийсэн бяцхан судалгаагаа танилцуулья. Судалгаанд 205 хүүхэд оролцсон бөгөөд нийслэлийн 21, 75-р дунд сургуулийн 10,11-р ангийхан оролцсон болно. Судалгааны дүнг график 1, 2-оос харна уу <br />
График 1: Манай улсын сургалт таны хэрэгцээ сонирхолыг хангаж, сэтгэлгээг хөгжүүлж чадаж байна уу ? <br />
<br />
График 2: Хичээлийг ямар маягаар орвол сонирхолтой бөгөөд ойлгомжтой байдаг вэ? <br />
Асуудал дэвшүүлэх аргаар хичээл заахад ойлгомжтой байдаг гээд байхад бас нэгэн асуудал дэвшүүлэх аргын талаар ярих шаардлагагүй юм биш үү? Ярих шаардлагатай судалгаан дээр яриад байгаа асуудал дэвшүүлэх арга бол дээр хэлсэнчлэн талцуулан маргалдуулахийг хэлээд байгаа юм. Ингэж мэтгэлцүүлхэд яагаад болдохгүй гэж ? Болохгүй мэтгэлцүүлэх нь сэтгэн бодхуйг хөгжүүлдэг ч гаж сэтгэлгээ төлөвшүүлэх магадлалтай, нөгөө талаа дийлэхийн тулд хэт нэг тийш туйлширсан хүнлэг бус санаа дэвшүүлэх нь их байдаг. Ийм санааг бодож олно гэдэг бол хэрэгжүүлэхийн өмнөх үе буюу гэмт хэрэг үйлдэх сэдэл болдог. Хидийгээр сайн муудаа тулж хэрэлдэж байгаа уг мэтгэлцээн нь сэтгэлгээ хөгжүүлдэг гэдэг утгаараа яриад байгаа аргаар хичээл заахад суурь нь болно. Үүнээс үзхэд Монголд философи сэтгэлгээг хөгжүүлэх боломж байна. <br />
Дээрх аргыг Монголд яаж хэрэгжүүлэх вэ? 1рт иргэний боловсрол хичээлийн цаг дээр уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх 2рт хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөрийн аргачиллаар хичээл заах гэсэн хоёр боломж байна? <br />
1. Иргэний боловсрол хичээлийн цаг дээр уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх. Яагаад заавал иргэний боловсрол хичээлийн цагийг сонгосон юм бэ ? 1рт тухайн хичээл нь нэгдсэн хөтөлбөр байхгүйгээс ангийн багш нарын хүүхдүүдээ загнихад зарцуулдаг цаг болж хувирсан нь практикт ажиглагдаг. 2рт нийслэлийн 93-р сургуулийн Ц. Няндаг С. Батсүх тэргүүтэй багш нар хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөртэй арга зүйн хувьд төстөй 1-11-р ангид үзэх “Хүн байхын учир” хөтөлбөр боловсруулж хичээл орсон нь чамгүй амжилт үзүүлсэн байна. <br />
Философи сэтгэлгээг хөгжүүлэхийн тулд 1-11 ангид орох хичээлийн хөтөлбөрийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй нарийн боловсруулах асуудал зүй ёсоор тавигдана. Мөн хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөр нь ардчилсан ухамсартай, бие дааж, асуудалд олон талаас нь хандаж шийдвэр гаргах чадавтай болгох бөгөөд хүмүүнлэг болон эх оронч үзлийг төлөвшүүлэлдэг нь иргэний боловрол хичээлийн зорилгод нийцэж байгаа болно. Философи сэтгэлгээнд суралцаж буй хүн эх орон ч үзлийг хаанаас олж авах вэ? 1рт дээд эрэмбийн сэтэгхүйтэй хүн эх орны үнэ цэнийг бодоод олчихно 2рт хичээлд хэрэглэх текстүүд нь улс орны өвөрмөц байдлыг тусгана гэдэг утгаараа Монголын талаар мэдээлэл өгч ярих сэдэв нь Монгол улсын ирээдүйн сайн сайхан, хөгжил цэцэглэлтийн төлөө санаа зовинон хэлэлцэнэ. Ингэснээр эх орон ч үзлийг гүн бат төлөвшүүлнэ. Бусад чадварыг яаж олж авахыг дээр өгүүлсэн учир улиглах шаардлагагүй биз. <br />
2. Хүүхдэд зориулсан философи хөтөдбөрийн аргачилллаар хичээл заах. Энэ хувилбарыг би багшлах дадлагын үеээр хэрэгжүүлхийг хичээсэн. Ингэж хичээл заахад саад болдог зүйл бол боловсролын стандарт, хүүхдүүдийн анхны мэдэгдэхүүн дутмаг хэт гүнзгий онолын мэдлэгийг дээрх аргаар заах боломгүй байдаг нь харагдсан. Үүнээс шалтгаалаад бүх хичээлийг диолог маягаар орох боломжгүй болдог. Мөн багшийн ур чадвараас шалтгаалах зүйл их байдаг. Асуулт тавьмагц хүүхдүүд сурсан зангаараа хоорондоо маргаад эхэлдэг энэ тохиолд багш хэнийнх нь зөв гэдгийг мэдэхгүй, үнэнийг яаж хайх аргачиллал байхгүйгээс мэтгэлцээнийг таслаж цааш үргэлжлэхэд төвөгтөй байдаг. Тухайлбал ажилгүйдэлд хувь хүн болон төрийн бодолгын аль нь илүү нөлөөлөх вэ? гэсэн асуултын дагуу маргаан үүсэн. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд нийгмийг бүрдүүлэгч гол элемент юу вэ? \хувь хүн\ Төрийн бодолгыг хэн тодорхойлдог вэ?\хувь хүн\ Хэн хэрэгжүүлдэг вэ? \хувь хүн\ Ажлын байрыг хэн бий болгодог вэ? \хувь хүн\ Ажлыг хэн хийдэг вэ? \хувь хүн\ Эдгээр асуултын дараа анхны асуултыг жаахан өөрчлөөд Ажилгүйдэл хэнээс шалтгаалдаг вэ? гэж асуувал нөхцөл байдал арай өөрөөр эргэж болох юм. Заавал хувь хүнээс шалтгаална гэж үзээд байгаагийн цаад шалтгаан нь бурууг өөрөөсөө хайх ухамсар төлөвшүүлэхтэй холбоотой. Энэ мэт аргаар хичээл зааж үзлээ. <br />
Энэ бүхнийг дүгнэж хэлхэд “би алдаж байж болно, чи алдаж байж болно, харин бид хамтын хүчээр үнэнд аажим алгуур дөхөж болно” /1, 117/ гэсэн үндсэн зарчимыг судлаачийн хамтлаг буюу ангийн сурагч, багш нар ойлгож хамран зүтгэвээс Монголчууд сэтгэхүйн хүчээр даяршилыг дагах биш дагуулах болно гэдэгт итгэж болох юм. Анхаарал тавьсанд баяраллаа <br />
<br />
Түлхүүр үг <br />
1. Хүүхдэд зориулсан философи хөтөлбөр : АНУ-ийн професор М.Липман, Э. Шарп нар хүний рефлексив шинжид тулгуурлаж, Сократын диологийг ашиглаж, дээд эрэмбийн сэтгэхүйг бий болгох зорилготой философийн хичээлийг судлах аргачилал. Уг хөтөлбөрийн талаар дэлэгрэнгүй өгүүлсэн хүүхдэд зориулсан философи гэдэг ном 2005 оны байдлаар 17 хэл дээр орчуулагдсан. <br />
2. Рефлексив шинж: Мэдээллийг таатай хүлээж авдаг ч шууд хэрэгжүүлхийг урьтал болголгүй задлан шинжлжэх өөриймшүүлдэг ганцхүү хүнд л байдаг байгалиас өгөгдсөн зан чанар юм. <br />
3. Бүтээлч сэтгэлгээ : “1. Хамрагдаж буй орчиноо нэгдэлд нь авч үзэхийг уртал болгох 2. Өөрийгөө эрэгцүүлэх 3. Тухайн эгшинд зөрчигдөж буй шалгууруудыг бүрэн хамарсан байх 4. Дагалдах шинж хандлагыг анхааралдаа авсан байх” /1, 65/ гэсэн үндсэн зарчмуудыг орхигдуулалгүй асуудалд хандах чадвар. <br />
4. Шүүмжлэлт сэтгэлгээ “1. Формал болон формал бус логикийн орчинд сенситив байдлаар хандах 2. Өөртөө хяналттай өөрийгөө засварладаг байх 3. Сонгон авсан шалгуурын дагуу хийгдсэнбайх 4. Дагалдах шинж хандлагыг анхааралдаа авсан байх” /1,65/ гэсэн чарчмуудыг орхигдуулалгүй асуудалд хандах чадвар юм <br />
5. Дээд эрэмбийн сэтгэхүй Аливаа юмны учрын учир шалгааны шалтгааныг хайж махруун уйггүй зүтгэж зөв мэдлэг бүтээх арга зүйд суралцсан байдал юм. Өөрөө хэлбэл дотооддоо зөрчилгүй мэдлэг бүтээх чадварыг эзэмшсэнийг ойлгож болно. <br />
6. Сократын диолог 1. Зөв оновчтой асуулт тавьж сурагчдыг өдөөснөөр ярилцлагад татан оруулах 2. Ярилцаж эргэцүүлснээр ерөнхий нэг шийдэлд хүрэх гэсэн үндсэн зарчимд тулгууралдаг асуудал дэвшүүлэн ярилцах мэдлэг бүтээх арга юм. <br />
<br />
Ном зүй <br />
<br />
1. Орос хэлнээс орчуулсан Т. Нэмэхжаргал Ж. Отгонбаяр “Хүүхдэд зориулсан философи” Улаанбаатар хот 2005 он <br />
2. Орос хэлнээс орчуулсан Т. Нэмэхжаргал Ж. Отгонбаяр “Боловсролын фолософийн үзэл баримтлал арга зүйн асуудал” Улаанбаатар хот 2009 он <br />
3. МУБИС ийн ТНУС философи дидагтикийн тэнхим “Философи, эрх зүйн боловсролын асуудал” Улаанбаатар хот 2009 он <br />
4. Ц. Баасандорж “Сургалтын арга эрэл олз” Улаанбаатар хот 2008 он <br />
5. Ричард Фобис “Асуулыг бүтээлчээр шийдвэрлэх арга” Улаанбаатар хот 2003 он <br />
6. Ф. Х. Кессиди “Сократ” Улаанбаатар хот 2004 он <br />
7. Редактор Ц. Няндаг /С. Батсүх Б. Наранцэцэг Л. Отгонсүрэн Лхагвадулам С. Отгонтуяа Г. Цэвэлмаа Б. Болор “Миний тухай” сурах бичиг Улаанбаатар хот 2005 онDid.Sandaghttp://www.blogger.com/profile/05544978576153461400noreply@blogger.com0